Zioła – właściwości i zastosowanie. O czym należy pamiętać stosując zioła?

Według badań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), 80% osób na całym świecie sięga po produkty ziołowe w leczeniu różnych chorób i problemów zdrowotnych (1). Popularność ziół wciąż rośnie, warto zatem umieć umiejętnie je stosować. Poznaj właściwości i działanie ziół. Sprawdź, w jaki sposób można wykorzystać zioła rosnące w Polsce oraz o czym należy koniecznie pamiętać stosując zioła.

Spis treści:

Zioła są roślinami zielarskimi: zielnymi jednorocznymi, dwuletnimi bądź wieloletnimi. Mogą rosnąć dziko lub pochodzić z upraw. Zioła są chętnie wykorzystywane w wielu dziedzinach, przede wszystkim w kulinarii, aromaterapii oraz fitoterapii (ziołolecznictwie). Coraz częściej możemy spotkać również ziołowe kosmetyki i afrodyzjaki.

Powszechna dostępność ziół powoduje, że w mniej zamożnych krajach ludzie chętnie po nie sięgają, szukając remedium na różne problemy zdrowotne. W krajach rowiniętych zaobserwować można rozwijający się trend ziołolecznictwa, jako ukłon w stronę naturalnej metody leczenia. Niektórzy zbierają i suszą zioła samodzielnie, inni kupują gotowe mieszanki w sklepach. Wszyscy ich zwolennicy jednomyślnie cenią zioła za ich cenne właściwości i skuteczność działania.

Zioła obfitują w składniki aktywne. W zależności od rodzaju mogą wykazywać właściwości oraz działanie m.in.:

• bakteriobójcze, grzybobójcze, przeciwwirusowe,
• przeciwzapalne,
• antyseptyczne,
• napotne,
• wykrztuśne,
• uspokajające,
• przeciwutleniające,
• moczopędne,
• żółciopędne
• regenerujące.

Substancje bioaktywne zawarte w surowcach zielarskich to związki organiczne, oddziałujące wielokierunkowo na organizm człowieka. Zaliczamy do nich różnego rodzaju:

• glikozydy,
• saponiny,
• flawonoidy,
• alkaloidy,
• olejki eteryczne,
• barwniki,
• gorycze,
• śluzy,
• pektyny (2).

Rodzaj i zawartość składników bioaktywnych zależy nie tylko od gatunku rośliny, ale i jej części (np. liście, kwiaty, kora) oraz etapu rozwoju (np. największe stężenie substancji odpowiedzialnych za intensywność smaku i aromatu roślin przyprawowych występuje tuż przed ich zakwitnięciem).

Zioła można przyrządzić w różnej formie. Najczęściej jest to uzależnione od rodzaju surowca, który chcemy wykorzystać oraz działania, jakie planujemy dzięki temu osiągnąć.

Najpopularniejsze formy przyrządzania ziół to:

• napar – polega na zalaniu ziół (świeżych lub suszonych liści czy kwiatów) wrzątkiem i zaparzeniu ich pod przykryciem przez ok. 15-20 minut. Pijemy świeżo przygotowany napar, po jego przestudzeniu. Napar można też wykorzystać zewnętrznie, np. do przemywania skóry czy ran.
• odwar – twardsze części rośliny (jak np. łodyga) zalewamy wrzątkiem i gotujemy przez kilka minut.
• wywar – twarde części rośliny (jak łodyga czy korzeń) zalewamy zimną wodą, doprowadzamy do wrzenia i gotujemy przez kilkanaście minut.

W naszym najbliższym otoczeniu  – na przydrożnej łące, polu bądź w lesie bez trudu można znaleźć wiele gatunków ziół pomocnych w walce z chorobami i wspierających utrzymanie zdrowia. 

Do najpopularniejszych ziół w Polsce należą:

• rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.) – znaleźć można go na polach i łąkach, kwitnie na przełomie maja i czerwca. Surowcem zielarskim jest olejek rumiankowy, pozyskiwany z kwiatostanu rośliny. Olejek wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze oraz przeciwalergiczne. Stosowany zewnętrznie, w postaci naparu, pomaga złagodzić dolegliwości trawienne. Przy stosowaniu zewnętrznym, w postaci okładu, wspomaga niwelowanie stanów zapalnych skóry. 
• pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – spotkać można ją w zaroślach, przy drogach, płotach oraz budynkach. Kwitnie od czerwca do października. Do celów leczniczych wykorzystywane są liście, korzenie, a nawet cała roślina. Pokrzywa zwyczajna znajduje zastosowanie w leczeniu m.in. niedokrwistości, łagodzeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego i układu moczowego. Napar z liści tej rośliny wspomaga leczenie reumatyzmu i chorób skóry. Pokrzywa znajduje również zastosowanie zewnętrzne, w pielęgnacji skóry przetłuszczającej się. Można ją stosować wspomagająco w leczeniu trudno gojących się ran i łupieżu. Korzeń pokrzywy zwyczajnej  stosuje się u mężczyzn przy łagodnym przeroście prostaty.
• mniszek lekarski (Taraxacum officinale L.) –  roślinę można znaleźć na łące, przy skraju dróg oraz na nieużytkach. Kwitnie od kwietnia do początku czerwca. Surowcem wykorzystywanym w fitoterapii są kwiaty, liście oraz korzeń. Każdy w tych surowców wykazuje inne właściwości. Kwiaty i korzeń wspomagają leczenie wątroby oraz dróg żółciowych, liście pomagają pozbyć się nadmiaru wody w organizmie. Sok z mniszka może być stosowany zewnętrznie na brodawki wirusowe oraz piegi.
• krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) – spotkać możemy go na łąkach, w zaroślach, na nieużytkach. Kwitnie od lipca do późnej jesieni. Właściwości lecznicze wykazuje górna część rośliny, przede wszystkim kwiaty i liście. Zbieramy je na samym początku kwitnienia rośliny. Najbardziej znanym działaniem krwawnika pospolitego jest hamowanie krwawień wewnętrznych przewodu pokarmowego. Lista zastosowań tego ziela jest jednak dużo większa. Napar z krwawnika łagodzi problemy trawienne. Wpływa również pozytywnie na kondycję dróg moczowych, łagodzi uciążliwe objawy menopauzy. 
• babka zwyczajna (Plantago major L.) – rośnie na łąkach, pastwiskach i nieużytkach. Kwitnie od czerwca do października. Surowcem zielarskim są liście tej rośliny. W medycynie ludowej świeże liście babki od wieków stosowane są na zranienia, zwichnięcia, ropiejące rany oraz ukąszenia owadów. Napar z liści babki jest wykorzystywany w przemywaniu trudno gojących się ran.

Aby stosować zioła wyłącznie w pozytywnym skutkiem dla zdrowia, należy już na starcie wyeliminować potencjalne zagrożenia.

Niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem ziół:

• niepewne źródło pochodzenia. Kupująć zioła na targu lub w internecie nie wiemy skąd one pochodzą, czy nie są pryskane chemicznymi środkami, czy nie zawierają szkodliwych pestycydów lub innych szkodliwych dla zdrowia związków,
• leczenie na własną rękę. Nie wszystkie choroby można leczyć wyłącznie ziołami. Zwłaszcza stawiając na samodzielny dobór ziół oraz ich dawkowanie,
• przyzwyczajenie. Nie każdy pamięta, że stosowanie ziół wymaga regularnych przerw. W opinii lekarzy przerwę w piciu naparów ziołowych powinniśmy zrobić po każdej półrocznej kuracji,
• efekty niepożądane. Niektóre zioła wywierają bardzo silne działanie na organizm, a w nadmiarze mogą wywołać nieprzewidziane skutki uboczne,
• interakcje z lekami. Niektóre zioła mogą zaburzać działanie stosowanych leków, dlatego należy uważnie czytać ulotki leków dołączone do opakowania. Stosowanie leków ziołowych warto skonsultować z lekarzem bądź farmaceutą. Co ważna, wszystkie leki należy popijać wyłącznie czystą, niegazowaną wodą,
• interakcje z pożywieniem. Stosowane zioła mogą reagować ze spożywana przez nas żywnością. Ziół i preparatów ziołowych nie łączymy zwłaszcza z mlekiem, sokiem z grejpfruta oraz alkoholem. 

Stosowanie ziół bywa doskonałym uzupełnieniem tradycyjnych metod leczenia. Fitoterapia może świetnie sprawdzić się w łagodzeniu odczuwanych przez nas dolegliwości, wpłynąć korzystnie na cały organizm. Warto poznać bliżej jej tajniki. Taka praktyka nie powinna być jednak wyłączną drogą leczenia, a wszelkie wątpliwości warto skonsultować z lekarzem.

Bibliografia:

1.	www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3887317/#B109
2.	yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-29aff31b-cb5e-49df-b591-0cf754e30ac