Socjofobia – przyczyny, objawy i leczenie fobii społecznej

Socjofobia, znana również jako fobia społeczna, jest o wiele więcej niż zwykła nieśmiałość. To poważne zaburzenie, które może wpływać na każdy aspekt życia osoby dotkniętej tą chorobą – od relacji interpersonalnych po działalność zawodową i hobby. Jakie są przyczyny i objawy socjofobii? Jak pomóc osobom dotkniętym tym zaburzeniem? Podpowiadamy.

Czym jest socjofobia?

Socjofobia, znana również jako fobia społeczna, jest zaburzeniem lękowym charakteryzującym się intensywnym, trwałym lękiem przed sytuacjami społecznymi. Wg najnowszych standardów diagnostycznych DSM-5 i ICD-11, osoby cierpiące na socjofobię obawiają się, że zostaną negatywnie ocenione przez innych – krytykowane, upokorzone lub zastraszone.

Socjofobia jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń lękowych. Szacuje się, że na fobię społeczną cierpi około 7-12% populacji. Socjofobia może występować w różnych formach. Wyróżniamy socjofobię o charakterze ogólnym, dotyczącą wielu sytuacji społecznych, oraz specyficzną, skupiającą się na pojedynczych, konkretnych sytuacjach, takich jak lęk przed wystąpieniami publicznymi.

Chociaż socjofobia jest jednym z zaburzeń lękowych, różni się od nich w kilku aspektach. 

• W przeciwieństwie do lęku uogólnionego, lęk w socjofobii jest związany z konkretnymi sytuacjami społecznymi, a nie ogólną tendencją do nadmiernej troski. 
• W przeciwieństwie do agorafobii, lęk socjofobika nie jest związany z obawą przed brakiem możliwości ucieczki lub pomocą w przypadku nagłego ataku lęku. Socjofobia koncentruje się na lęku przed negatywną oceną społeczną, co jest charakterystyczne tylko dla tego zaburzenia.

Przyczyny socjofobii

Badania wskazują, że socjofobia może mieć podłoże genetyczne. Geny mogą zwiększać podatność na socjofobię, ale nie są jedyną przyczyną jej wystąpienia. Badania nad bliźniętami wykazały, że jeżeli jedno z nich cierpi na socjofobię, ryzyko jej wystąpienia u drugiego wzrasta. 

Czynniki środowiskowe, takie jak doświadczenia z dzieciństwa, również mogą odgrywać rolę w rozwoju socjofobii. Przeżywanie negatywnych interakcji społecznych, takich jak upokorzenie czy odrzucenie, może prowadzić do rozwoju lęku społecznego. Czynnikiem wpływającym na ryzyko socjofobii jest także osobowość. Osoby introwertyczne, nieśmiałe, z wysokim poziomem neurotyzmu, są bardziej narażone na rozwój socjofobii.

Mechanizmy powstawania socjofobii próbują wyjaśnić różne teorie. 

• Teoria uczenia się sugeruje, że socjofobia może wynikać z nauczenia się reakcji lęku na pewne sytuacje społeczne. 
• Zgodnie z teorią przywiązania, niebezpieczne doświadczenia związane z opiekunami mogą prowadzić do poczucia niepewności w interakcjach społecznych, co z kolei może prowadzić do socjofobii. 
• Teoria genetyczna sugeruje, że pewne geny mogą zwiększać podatność na socjofobię, zwłaszcza w połączeniu z niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. 

Każda z tych teorii dostarcza ważnych wskazówek do zrozumienia socjofobii, ale żadna z nich nie jest w stanie w pełni wyjaśnić jej przyczyn.

Objawy socjofobii

Osoby cierpiące na socjofobię doświadczają zarówno objawów fizycznych, jak i psychicznych. Objawy fizyczne mogą obejmować:

• nadmierne pocenie się, 
• przyspieszone tętno, 
• drżenie rąk, 
• suchość w ustach,
• nudności i biegunkę. 

Objawy te wynikają z aktywacji układu nerwowego sympatycznego, który jest odpowiedzialny za reakcję „walcz albo uciekaj".

Objawy psychiczne mogą obejmować:

• intensywny strach,
• lęk przed sytuacjami społecznymi, 
• obawy przed negatywną oceną, 
• strach przed upokorzeniem lub ośmieszeniem,
• unikanie sytuacji społecznych. 

Osoba z socjofobią często odczuwa lęk nawet na myśl o konieczności konfrontacji z sytuacją społeczną, co jest nazywane lękiem antycypacyjnym.

Wpływ socjofobii na codzienne życie

Socjofobia może poważnie wpływać na codzienne życie osoby z tym zaburzeniem. Może to obejmować unikanie różnych sytuacji społecznych, takich jak spotkania towarzyskie, wyjścia do restauracji, uczestnictwo w wydarzeniach publicznych, co prowadzi do izolacji społecznej. Takie zachowanie może utrudniać utrzymanie istniejących związków społecznych oraz nawiązanie nowych.

Praca zawodowa również może ucierpieć. Socjofobia może powodować strach przed sytuacjami, które są nieuniknione w wielu zawodach – takich jak prezentacje, spotkania czy nawet codzienna interakcja z kolegami. W skrajnych przypadkach socjofobia może skutkować unikaniem pracy, co prowadzi do problemów finansowych.

Aktywności i rozwój pasji również mogą być ograniczone, ponieważ wiele z nich wymaga interakcji społecznej. To może prowadzić do utraty radości z życia i poczucia, że życie jest ograniczone przez lęk.

Leczenie socjofobii

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest najczęściej stosowaną formą terapii dla osób z socjofobią. Ta forma terapii pomaga pacjentom zrozumieć i zmienić negatywne myśli i zachowania związane z ich lękiem społecznym. Część terapii skupia się na nauce umiejętności radzenia sobie z lękiem i zmiany nieadaptacyjnych wzorców myślenia, które prowadzą do lęku.

Leki przeciwlękowe, takie jak benzodiazepiny, oraz leki przeciwdepresyjne, szczególnie selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) i inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI), również są często stosowane. Leki te mogą pomóc złagodzić objawy socjofobii, ale mogą również mieć skutki uboczne, takie jak senność, nudności czy zmniejszenie libido. Dlatego decyzja o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego powinna być podjęta po skonsultowaniu się z lekarzem.

Wsparcie społeczne i techniki samopomocowe są również ważne w leczeniu socjofobii. Uczestnictwo w grupach wsparcia może pomóc osobom cierpiącym na socjofobię poczuć się mniej samotnie i nauczyć się strategii radzenia sobie od innych borykających się z tym samym problemem. Techniki relaksacyjne, medytacja czy ćwiczenia fizyczne, mogą również pomóc w radzeniu sobie z objawami socjofobii.

Zarówno terapia poznawczo-behawioralna, jak i leczenie farmakologiczne, wykazały skuteczność w leczeniu socjofobii. Nie każdy pacjent reaguje jednak na leczenie w ten sam sposób, a niektóre osoby mogą potrzebować kombinacji terapii. Wyzwaniem może być także dostęp do odpowiednich usług zdrowia psychicznego oraz przeciwwskazania do niektórych leków. Wszystko to podkreśla konieczność indywidualnego podejścia do każdego pacjenta i kompleksowego planu leczenia.

Źródła:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Stein, M. B., & Stein, D. J. (2008). Social anxiety disorder. The Lancet, 371(9618), 1115-1125.
3. Rodebaugh, T. L., Holaway, R. M., & Heimberg, R. G. (2004). The treatment of social anxiety disorder. Clinical Psychology Review, 24(7), 883-908.
4. National Institute of Mental Health. (2017). Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness.