Niepłodność męska jest problemem dotykającym mężczyzn w każdym wieku. Przyczynami problemów z płodnością mogą być m.in. choroby ogólnoustrojowe, przyjmowanie niektórych leków, wrodzone wady w budowie narządów płciowych, zaburzenia hormonalne, a także przyczyny genetyczne. Diagnostyka czynników prowadzących do niepłodności męskiej pozwala na wprowadzenie odpowiedniego leczenia i zwiększenie szans mężczyzny na zostanie ojcem.
Problem niepłodności męskiej
Niepłodność męska polega na obniżeniu płodności mężczyzny, prowadzącej do zmniejszenia jego szans na posiadanie potomstwa. Zgodnie z definicją WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), o niepłodności mówi się w momencie, gdy para nie jest w stanie począć dziecka, pomimo regularnego współżycia przez minimum rok. Szacuje się, że problem niepłodności może dotyczyć nawet 2 milionów par w Polsce, przy czym w ok. 40% przypadków przyczynę stanowi męska niepłodność, a w ok. 20% – niepłodność obojga partnerów.
Przyczynami męskiej niepłodności mogą być zarówno czynniki środowiskowe, genetyczne, jak i przebyte infekcje, czy urazy. W części przypadków zmiany te są odwracalne, a przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych, połączone z konsultacją z lekarzem, pozwala na wdrożenie właściwego leczenia i przywrócenie prawidłowej płodności.
Niepłodność męska – najważniejsze informacje
Niepłodność męska jest to niezdolność mężczyzny do zapłodnienia partnerki, pomimo regularnego współżycia, bez stosowania antykoncepcji, przez co najmniej rok. Obejmuje ona zarówno niepłodność pierwotną (gdy mężczyzna jeszcze nigdy nie doprowadził do ciąży u swojej partnerki), jak i niepłodność wtórną (gdy w przeszłości doszło do zapłodnienia, a trudności zaczęły występować od pewnego momentu). Niepłodność u mężczyzn nie jest tym samym co bezpłodność, czyli trwała niezdolność do posiadania potomstwa i dzięki odpowiedniej diagnostyce i leczeniu, może być odwracalna.
W przypadku niepłodności diagnostyka powinna objąć jednocześnie obydwoje partnerów, aby możliwe było skuteczne zwiększenie szans na ciążę. Jeżeli więc partnerzy znajdują się w takiej sytuacji, a zależy im na zostaniu rodzicami, warto, aby razem zgłosili się do lekarza i rozpoczęli badania diagnostyczne.
Diagnostyka niepłodności u mężczyzn obejmuje najczęściej wywiad medyczny, badanie przedmiotowe oraz badanie nasienia, a w kolejnym kroku także testy uzupełniające: biochemiczne, genetyczne i badania obrazowe. Stwierdzenie nieprawidłowości w wyniku badania nasienia, nie jest wystarczające do rozpoznania niepłodności, wymaga natomiast rozszerzenia diagnostyki o dodatkowe badania. Po uzyskaniu odpowiedzi na pytanie, co jest przyczyną niepłodności, możliwe jest wprowadzenie leczenia, które najlepiej, aby było wsparte poprzez modyfikację trybu życia oraz stosowanej diety.
Przyczyny niepłodności u mężczyzn
Niepłodność u mężczyzn jest uznawana za chorobę cywilizacyjną, a liczba przypadków w ciągu ostatnich kilkunastu lat rośnie, co może być związane z wpływem czynników środowiskowych, takich jak stres, palenie tytoniu, narażenie na substancje toksyczne, nieprawidłowa dieta i wynikający z niej nadmiar tkanki tłuszczowej, czyli otyłość.
Wśród innych przyczyn męskiej niepłodności wymienia się m.in.:
- wrodzone i nabyte wady narządów płciowych,
- przebyte infekcje, operacje i urazy w obrębie układu moczowo-płciowego,
- choroby przenoszone drogą płciową, w tym także infekcje atypowe i bezobjawowe,
- choroby ogólnoustrojowe lub dotyczące innych układów, takie jak np. cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, choroby wątroby i trzustki, przewlekłe zapalenie nerek, niedokrwistości i inne choroby krwi,
- nowotwory jądra i innych narządów układu moczowo-płciowego,
- zapalenie gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych, żylaki powrózka nasiennego,
- czynniki genetyczne,
- wiek powyżej 40 r.ż.,
- zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy i przysadki mózgowej,
- choroby przebyte w dzieciństwie, np. świnka,
- zażywanie niektórych leków, np. androgenów lub kortykosteroidów,
- alkoholizm i inne uzależnienia,
- czynniki psychologiczne.
Niepłodność męska a inne choroby
Jeżeli przyczyną męskiej niepłodności są choroby towarzyszące lub też współistnieją one z obniżoną płodnością, bardzo ważnym etapem terapii jest ich leczenie. Niekiedy może to być trudne, ponieważ zmiany wywołane chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca, choroby neurologiczne, czy naczyniowe mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń nerwów, które można leczyć jedynie chirurgicznie. Z tego względu warto pamiętać, aby szukać pomocy lekarskiej na wczesnych etapach choroby, gdy łatwiej jest ograniczyć jej negatywne powikłania.
Diagnostyka niepłodności u mężczyzn
Ponieważ niepłodność męska ma wiele różnych przyczyn, proces jej leczenia może wymagać wizyt u kilku różnych lekarzy specjalistów. Diagnostykę warto zacząć od wizyty u androloga, który przeprowadzi szczegółowy wywiad, oceniający ogólny stan zdrowia pacjenta oraz badanie fizykalne narządów płciowych. Kolejnym etapem będzie najprawdopodobniej badanie nasienia, które powinno być wykonane minimum dwukrotnie, aby można było postawić wstępne rozpoznanie.
Jeżeli u mężczyzny zostanie stwierdzona obniżona liczba plemników w nasieniu, to konieczne jest ustalenie jej pierwotnej przyczyny. W tym celu pacjent może zostać skierowany na badania urologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, badania obrazowe (przede wszystkim na USG) oraz testy biochemiczne i hormonalne, wykonywane w próbce krwi, badanie bakteriologiczne lub inwazyjne zabiegi diagnostyczne, takie jak np. biopsja jąder. Po wykluczeniu innych przyczyn męskiej niepłodności diagnostyka powinna zostać poszerzona o badania genetyczne.
Diagnostyka niepłodności – badania genetyczne
Badanie genetyczne warto wykonać zwłaszcza wtedy, gdy w rodzinie mężczyzny występowały choroby genetyczne lub przypadki wad wrodzonych, poronienia i problemy z poczęciem dziecka lub też we wcześniejszych ciążach pojawiły się komplikacje, takie jak zatrucie ciążowe, przedwczesny poród, wady płodu lub niska masa urodzeniowa. Podobnie w przypadku, gdy u mężczyzny występowały zaburzenia w rozwoju narządów płciowych lub w przebiegu procesu dojrzewania.
Lista badań genetycznych, które należy wykonać, powinna być opracowana przez lekarza genetyka, z uwzględnieniem rekomendacji przygotowanych przez Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii oraz Polskie Towarzystwo Andrologii. W przypadku podejrzenia męskiej niepłodności mogą to być testy takie jak:
- badanie kariotypu – oceniające czy u pacjenta występuje prawidłowa liczba i struktura chromosomów,
- badanie mutacji w genie CFTR – występujących u chorych na mukowiscydozę, które mogą prowadzić do problemów z płodnością,
- badanie regionu AZF chromosomu Y – w regionie tym zakodowane są białka związane z procesem spermatogenezy, czyli produkcji plemników- mutacja w obrębie tych genów może prowadzić do obniżenia liczby plemników w nasieniu lub aberracji chromosomowych u potomstwa.
W rzadszym przypadkach diagnostyka może być uzupełniona o:
- badanie mutacji w genie AR – mutacje w obrębie tego genu mogą prowadzić do zespołu niewrażliwości na męskie hormony płciowe i zaburzeń w rozwoju męskich cech płciowych, skutkując niepłodnością,
- badanie w kierunku celiakii – wrodzona nietolerancja glutenu, oprócz zaburzeń we wchłanianiu składników odżywczych, może także skutkować pogorszeniem jakości plemników, problemami z potencją lub spadkiem libido
- badanie w kierunku hemochromatozy – nadmierne odkładanie się żelaza w narządach wewnętrznych u mężczyzn może doprowadzić do zaburzeń hormonalnych lub niedoczynności jąder.
Leczenie niepłodności męskiej
Leczenie niepłodności u mężczyzn może być skuteczne po właściwym rozpoznaniu jej przyczyny. Badania diagnostyczne, w tym badania genetyczne, są w tym procesie kluczowe. Testy genetyczne pozwalają jednak nie tylko na ustalenie przyczyny męskiej niepłodności, ale także na stwierdzenie, czy u mężczyzny nie doszło do niekorzystnych zmian w materiale genetycznym, jaki jest ich zakres, czy mogą zostać przekazane dziecku, a jeśli tak, to i z jakim prawdopodobieństwem.
