Ortoreksja to stosunkowo nowe pojęcie w świecie nauki zdrowia psychicznego, które opisuje obsesyjne zachowanie związane ze zdrowym odżywianiem. Często jest mylone z prostym zdrowym trybem życia, ale to, co odróżnia ortoreksję, to stopień, do jakiego zdrowe jedzenie dominuje w życiu jednostki i powoduje cierpienie. Na czym polega ortoreksja, jakie są jej przyczyny, objawy i dostępne opcje leczenia? Podpowiadamy.
Czym jest ortoreksja?
Ortoreksja, znana także jako orthorexia nervosa, jest zaburzeniem odżywiania, które polega na obsesyjnym dążeniu do spożywania wyłącznie „zdrowej" żywności. W przeciwieństwie do zdrowego odżywiania, które skupia się na balansie i umiarkowaniu, ortoreksja jest charakteryzowana przez rygorystyczne zasady dietetyczne, które mogą prowadzić do znaczących negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
Termin ortoreksja został po raz pierwszy wprowadzony w 1997 roku przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana. Bratman, który sam doświadczył obsesji na punkcie zdrowego odżywiania, opisał ortoreksję jako niezdrową obsesję na punkcie zdrowego odżywiania. Chociaż nie jest to formalnie uznane jako zaburzenie w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (MKCh-11), ortoreksja zyskuje coraz większą uwagę w świecie nauki i medycyny.
Podobnie jak anoreksja i bulimia, ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, które wpływa na zdrowie jednostki. Wszystkie te zaburzenia mają pewne cechy wspólne, takie jak obsesja na punkcie jedzenia i wagi ciała, a także negatywny wpływ na jakość życia. Jednak istnieje kilka kluczowych różnic. Podczas gdy anoreksja i bulimia skupiają się na ilości jedzenia i kontroli nad wagą ciała, ortoreksja koncentruje się na jakości jedzenia. Osoby z ortoreksją nie ograniczają koniecznie kalorii, ale raczej skupiają się na spożywaniu żywności, którą uważają za zdrową lub „czystą".
Codzienne życie z ortoreksją
Ortoreksja może mieć znaczący wpływ na codzienne życie. Osoby z ortoreksją często spędzają dużo czasu na planowaniu, zakupach i przygotowywaniu posiłków. Mogą unikać sytuacji społecznych, które wymagają spożywania jedzenia, którego nie uważają za zdrowe lub czyste. Na przykład, mogą odmawiać udziału w imprezach lub spotkaniach, na których serwuje się jedzenie, które nie spełnia ich rygorystycznych standardów. To może prowadzić do izolacji społecznej i problemów w relacjach.
Przyczyny ortoreksji
Przyczyny ortoreksji, podobnie jak większość zaburzeń odżywiania, są złożone i wieloaspektowe. Chociaż nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to, dlaczego niektóre osoby rozwijają ortoreksję, naukowcy sugerują, że mogą na to wpływać czynniki biologiczne, takie jak genetyka, oraz psychologiczne, w tym osobowość i doświadczenia życiowe. Osoby z cechami osobowości takimi jak perfekcjonizm, rygorystyczność i tendencja do obsesji mogą być bardziej podatne na rozwój ortoreksji.
Czynniki społeczne i kulturowe odgrywają istotną rolę w rozwoju ortoreksji. Żyjemy w społeczeństwie, które coraz bardziej promuje zdrowy styl życia i często ocenia wartość jednostki na podstawie wyglądu i stylu życia. Media społecznościowe mogą dodatkowo wzmacniać ten nacisk, promując obrazy idealnych ciał i „doskonałych" diet. W takim kontekście, dążenie do zdrowego odżywiania może łatwo przerodzić się w ortoreksję.
Dieta i aktywność fizyczna mogą odgrywać znaczącą rolę w rozwoju ortoreksji. Z jednej strony, zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna są ważne dla zdrowia i dobrego samopoczucia. Z drugiej strony, gdy te zachowania stają się obsesyjne i restrykcyjne, mogą prowadzić do rozwoju ortoreksji.
Czynniki ryzyka związane z ortoreksją
Istnieje kilka czynników ryzyka związanych z ortoreksją. Osoby, które miały w przeszłości inne zaburzenia odżywiania, mogą być bardziej podatne na rozwój ortoreksji. Inne czynniki ryzyka mogą obejmować presję społeczną (na przykład wśród grup profesjonalnych sportowców lub modelek), jak również specyficzne cechy osobowości, takie jak tendencja do perfekcjonizmu czy rygorystyczności. Jednakże warto zauważyć, że posiadanie tych cech lub doświadczeń nie oznacza, że osoba na pewno rozwinie ortoreksję – są to tylko potencjalne czynniki ryzyka.
Objawy ortoreksji
Ortoreksja manifestuje się zarówno objawami fizycznymi, jak i psychologicznymi. Do objawów fizycznych może należeć:
- utrata wagi,
- niedożywienie,
- zmęczenie,
- problemy z odpornością.
Psychologiczne objawy mogą obejmować:
- obsesję na punkcie jedzenia,
- lęk przed jedzeniem, które nie jest „zdrowe",
- poczucie winy lub lęku po spożyciu „niezdrowego" jedzenia.
Objawy ortoreksji mogą poważnie wpływać na codzienne funkcjonowanie jednostki. Obsesja na punkcie zdrowego odżywiania"może zająć sporo czasu, wpływając negatywnie na pracę, szkołę lub relacje. Wpływ na zdrowie fizyczne może prowadzić do problemów z koncentracją, zmęczenia, a nawet poważniejszych problemów zdrowotnych.
Osoby z ortoreksją wykazują szereg typowych zachowań i nawyków. Mogą spędzać dużo czasu na planowaniu, zakupach i przygotowywaniu posiłków, a także na badaniu składników żywności. Często unikają pewnych rodzajów żywności, które uważają za niezdrowe takie jak żywność przetworzona, żywność zawierająca tłuszcze nasycone, cukry lub sól. Mogą również angażować się w nadmierne ćwiczenia, w celu oczyszczenia organizmu z toksyn.
Długofalowe konsekwencje ortoreksji
Długoterminowe konsekwencje ortoreksji mogą być poważne. W skrajnych przypadkach niedożywienie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a nawet śmierci. Problemy z koncentracją, zmęczenie i osłabienie układu immunologicznego mogą wpływać na zdolność jednostki do pracy lub nauki. Problemy z relacjami mogą prowadzić do izolacji społecznej, co z kolei może prowadzić do depresji lub lęku. Ortoreksja może być również związana z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia lękowe czy depresja.
Leczenie ortoreksji
Ortoreksja, podobnie jak inne zaburzenia odżywiania, jest poważnym stanem, który wymaga profesjonalnej pomocy. Jeśli podejrzewasz, że Ty lub ktoś bliski cierpi na ortoreksję, ważne jest, aby jak najszybciej szukać pomocy. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większe są szanse na powrót do zdrowia.
Istnieje wiele form terapii dostępnych dla osób z ortoreksją. Terapia indywidualna, w której pacjent pracuje jeden na jeden z terapeutą, może być szczególnie pomocna. Terapia grupowa i terapia rodzinna mogą również być skuteczne, szczególnie jeśli ortoreksja wpływa na relacje pacjenta. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jednym z najczęściej stosowanych podejść terapeutycznych w leczeniu ortoreksji, skupiając się na identyfikacji i zmianie niezdrowych wzorców myślenia i zachowania.
W leczeniu ortoreksji ważna jest praca z dietetykiem, który może pomóc w opracowaniu zdrowego, zrównoważonego planu odżywiania. Dietetyk może również pomóc pacjentowi zrozumieć, jakie składniki odżywcze są potrzebne do zdrowego funkcjonowania ciała i jak ważne jest różnorodne odżywianie.
W niektórych przypadkach farmakoterapia może być wskazana, szczególnie jeśli występują współistniejące zaburzenia psychiczne, takie jak depresja lub zaburzenia lękowe. Ważne jest, aby taką decyzję podjąć we współpracy z lekarzem, który może ocenić korzyści i ryzyko stosowania leków.
W leczeniu ortoreksji ważne jest też wsparcie społeczne. Może ono obejmować wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół, a także wsparcie od grup wsparcia lub społeczności internetowych. Strategie takie jak techniki relaksacyjne, mindfulness, czy prowadzenie dziennika, mogą również pomóc osobom z ortoreksją w kontroli nad stresem i unikaniu obsesyjnych myśli o jedzeniu.
Ortoreksja jest złożonym i często niezrozumiałym zaburzeniem, które może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i negatywnie wpływać na codzienne życie. Chociaż świadomość ortoreksji rośnie, wiele osób nadal nie jest świadomych tego, jak poważne mogą być konsekwencje tej obsesji na zdrowe jedzenie. Rozumienie przyczyn, objawów i dostępnych opcji leczenia jest kluczowe dla osób cierpiących na ortoreksję oraz ich rodzin. Pamiętaj, że jeśli Ty lub ktoś bliski cierpi z powodu obsesji na punkcie zdrowego odżywiania, pomoc jest dostępna i nikt nie musi przez to przechodzić sam.
Źródła:
- Bratman, S. (1997). Health Food Junkies. Yoga Journal, Oct, 42-50.
- Dunn, T.M., & Bratman, S. (2016). On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria. Eating Behaviors, 21, 11-17.
- Koven, N. S., & Abry, A. W. (2015). The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspectives. Neuropsychiatric disease and treatment, 11, 385–394.
- Varga, M., Dukay-Szabó, S., Túry, F., & Van Furth, E. F. (2013). Evidence and gaps in the literature on orthorexia nervosa. Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 18(2), 103-111.
