Zakupoholizm – kiedy kupowanie staje się obsesją?

Kupowanie stało się nieodłącznym elementem naszego codziennego życia. Ale co, jeśli codzienne zakupy przekształcają się w obsesję? Co, jeśli pragnienie nowych rzeczy dominuje naszą codzienność i powoduje finansowe, społeczne, a nawet zdrowotne problemy? Sprawdźmy to!

Co to jest zakupoholizm?

Zakupoholizm, podobnie jak inne formy uzależnienia, jest stanem, w którym dana osoba traci kontrolę nad swoim zachowaniem, w tym przypadku nad kupowaniem. Chociaż może to wydawać się niegroźne dla niektórych, zakupoholizm jest uznawany za poważne zaburzenie kontroli impulsów. To znacznie więcej niż tylko upodobanie do zakupów, jest to niezdrowe pragnienie, które wykracza poza normalne zachowanie konsumenckie.

Objawy zakupoholizmu

Osoby cierpiące na zakupoholizm często doświadczają obsesyjnych myśli o zakupach, które mogą dominować w większość ich czasu i energii. Te myśli mogą dotyczyć konkretnych produktów, które pragną nabyć, lub samych uczuć związanych z aktem zakupu.

Rosnące napięcie przed dokonaniem zakupu jest kolejnym istotnym objawem tego zaburzenia. Napięcie może być budowane przez długi czas, zazwyczaj doprowadzając do impulsywnych i niekontrolowanych zakupów.

Poczucie ulgi po zakupie jest kolejnym objawem. Osoby cierpiące na zakupoholizm często opisują uczucie ulgi, satysfakcji lub nawet euforii po dokonaniu zakupu. To uczucie jest jednak krótkotrwałe i szybko zastępuje je poczucie winy, lęku lub smutku.

Skutki zakupoholizmu

Konsekwencje zakupoholizmu nie ograniczają się tylko do sfery emocjonalnej. Kłopoty finansowe to częsta konsekwencja niekontrolowanego zakupoholizmu. Osoby cierpiące na to zaburzenie mogą wpadać w poważne długi, które mogą zdestabilizować ich sytuację finansową. Zakupoholizm może również prowadzić do problemów w relacjach z innymi, szczególnie z najbliższymi i rodziną.

Jak rozpoznać uzależnienie od zakupów?

Zdiagnozowanie zakupoholizmu wymaga profesjonalnej oceny przez lekarza, takiego jak psycholog kliniczny lub psychiatra. Specjalista ten skupi się na analizie objawów pacjenta, historii jego zachowań zakupowych oraz wpływie tych zachowań na jego życie codzienne. Zdiagnozowanie tego zaburzenia wymaga uwzględnienia całości objawów i konsekwencji, a nie tylko jednego lub dwóch incydentów impulsywnych zakupów.

Przyczyny zakupoholizmu

Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić do zakupoholizmu.

• Czynniki genetyczne mogą sprawić, że niektóre osoby są bardziej podatne na rozwinięcie tego zaburzenia. Przykładowo osoby z rodziny, gdzie występowały różne formy uzależnień, mogą być bardziej narażone na zakupoholizm.
• Czynniki psychologiczne, takie jak osobowość, zdolność do radzenia sobie ze stresem, czy przebyta trauma również mogą odgrywać istotną rolę. Niektóre badania sugerują, że osoby z zakupoholizmem mogą mieć trudności z regulacją emocji, co prowadzi do szukania ukojenia w zakupach.
• Czynniki społeczne, takie jak presja społeczna, konsumpcjonizm, czy dostępność i łatwość dokonywania zakupów (np. zakupy online), również mogą przyczyniać się do rozwoju zakupoholizmu.

Skutki zakupoholizmu

Zakupoholizm może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Osoby cierpiące na to zaburzenie często doświadczają silnego lęku, depresji i problemów z samooceną. Lęk może wynikać z obaw o konsekwencje finansowe ich zachowania, podczas gdy depresja może być wynikiem uczucia bezradności i poczucia utraty kontroli nad swoim życiem.

U osób cierpiących na zakupoholizm często występują problemy z samooceną, ponieważ ich poczucie wartości może być powiązane z ilością i wartością rzeczy, które kupują. Często doświadczają oni poczucia winy i wstydu, co dodatkowo obniża ich samoocenę.

Zakupoholizm wpływa nie tylko na osobę cierpiącą na to zaburzenie, ale także na jej relacje z innymi. Problemy związane z kontrolą impulsów mogą prowadzić do konfliktów z rodziną i przyjaciółmi, szczególnie jeśli osoba z zakupoholizmem ukrywa swoje zakupy, wpada w długi lub zaniedbuje swoje obowiązki.

Skutki ekonomiczne mogą być również poważne. Osoby cierpiące na zakupoholizm często wpadają w poważne długi, które mogą zagrażać ich stabilności finansowej. W skrajnych przypadkach zakupoholizm może prowadzić do bankructwa, utraty domu, czy innych poważnych konsekwencji finansowych.

Zakupoholizm – zapobieganie i leczenie 

Zapobieganie zakupoholizmowi zaczyna się od rozwijania zdrowych nawyków zakupowych. Warto zrozumieć, że zakupy są nieuniknione i często konieczne, ale ważne jest, aby były one dokonywane z odpowiednią rozwagą i umiarem.

Niektóre strategie, które mogą pomóc unikać niezdrowych nawyków zakupowych, to na przykład robienie listy zakupów i trzymanie się jej, unikanie zakupów pod wpływem silnych emocji lub stresu, ograniczenie korzystania z kart kredytowych, czy unikanie miejsc lub sytuacji, które mogą skłaniać do nadmiernych zakupów.

Istnieje wiele opcji leczenia dostępnych dla osób cierpiących na zakupoholizm:

• terapia behawioralna jest jedną z nich, której celem jest zmiana negatywnych wzorców zachowań i myśli,
• terapia poznawcza skupia się na identyfikacji i zmianie negatywnych myśli i przekonań, które mogą prowadzić do niezdrowych nawyków zakupowych,
• leki, takie jak leki przeciwlękowe czy przeciwdepresyjne, mogą być również skuteczne w leczeniu niektórych objawów zakupoholizmu, szczególnie jeśli są one związane z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy zaburzenia lękowe,
• grupy wsparcia, takie jak Anonimowi Zakupoholicy, mogą również być bardzo pomocne, oferując bezpieczne i wspierające środowisko, w którym osoby cierpiące na zakupoholizm mogą dzielić się swoimi doświadczeniami i uczyć się od innych.

Badania nad skutecznością różnych form terapii w leczeniu zakupoholizmu są nadal w toku, ale wiele z nich pokazuje obiecujące wyniki.

Życie z zakupoholizmem

Rodzina i przyjaciele mogą odegrać ważną rolę w pomaganiu osobie z zakupoholizmem. Mogą oni zapewniać emocjonalne wsparcie, pomóc w utrzymaniu odpowiedzialności za wydatki, a nawet uczestniczyć w terapii lub spotkaniach grup wsparcia. Ważne, aby rodzina i przyjaciele zrozumieli, że zakupoholizm to poważne zaburzenie, które wymaga wsparcia, a nie krytyki. Bycie cierpliwym i wyrozumiałym może przyczynić się do sukcesu terapii.

Wiele osób z powodzeniem pokonuje zakupoholizm, co może być inspiracją dla tych, którzy zmagają się z tym zaburzeniem. Ich historie mogą być źródłem nadziei, pokazując, że z zakupoholizmem można sobie poradzić i odzyskać kontrolę nad swoim życiem.

Niektóre osoby z powodzeniem zmieniają swoje nawyki zakupowe dzięki terapii, wsparciu bliskich i stałemu samodoskonaleniu. Inne korzystają ze wsparcia grup wsparcia, aby nauczyć się strategii radzenia sobie z zakupoholizmem i czerpać inspirację od innych osób z podobnymi doświadczeniami.

Te historie sukcesu są ważnym przypomnieniem, że poradzenie sobie z zakupoholizmem jest trudne, ale możliwe do osiągnięcia.

Źródła:

1. Black, D.W. (2007). A review of compulsive buying disorder. World Psychiatry, 6(1), 14–18. 
2. McElroy, S.L., Keck, P.E., Pope, H.G., Smith, J.M., & Strakowski, S.M. (1994). Compulsive buying: a report of 20 cases. Journal of Clinical Psychiatry, 55(6), 242–248.
3. Mueller, A., Mitchell, J.E., Crosby, R.D., Glaesmer, H., & de Zwaan, M. (2010). The prevalence of compulsive hoarding and its association with compulsive buying in a German population-based sample. Behaviour Research and Therapy, 48(8), 741–746.
4. Maraz, A., Griffiths, M.D., & Demetrovics, Z. (2016). The prevalence of compulsive buying: a meta-analysis. Addiction, 111(3), 408–419.