Zespół niespokojnych nóg (łac. asthenia crurum paraesthetica), określane również mianem zespołu Wittmaacka-Ekboma albo syndromem RLS (ang. restless legs syndrome), to uciążliwa dolegliwość o podłożu neurologicznym. Główne i najczęściej występujące objawy RLS to uczucie ciężkości nóg, a także wyraźne i odczuwalne objawy zmęczenia i niepokoju nóg, w szczególności podczas spoczynku bądź snu. RLS to choroba, która objawia się podczas spoczynku. Osoba cierpiąca na tę chorobę musi wykonywać ruchy nogami – poruszać nimi lub chodzić, by złagodzić uciążliwe i nieprzyjemne dolegliwości.
Problemy pojawiają się także w nocy, efektem czego jest wymagająca dodatkowego leczenia bezsenność. Dolegliwości sprawiają, że chory budzi się i ma problemy z ponownym zaśnięciem. W ten sposób przerwana zostaje regeneracja sił, efektem czego jest ogólne zmęczenie i brak energii w kolejnym dniu. Zespół niespokojnych nóg najczęściej dotyczy obu kończyn dolnych, choć zdarzają się przypadki, gdy dolegliwości obejmują wyłącznie jedną stronę ciała. Statystyki podają, że RLS to problem, który średnio dotyka ok. 15% populacji, choć dolegliwość ta rozpoznawana i prawidłowo diagnozowana jest bardzo rzadko. Choroba ta może ujawnić się w każdym wieku, zarówno u osób młodych, jak i starszych.
Jakie są przyczyny zespołu niespokojnych nóg?
Pierwsze wzmianki o zespole niespokojnych nóg zanotowano już w 1672 roku, a autorami tych spostrzeżeń byli Thomas Willis i Theodor Wittmaack. Szczegółowy i usystematyzowany opis choroby pojawił się jednak znacznie później, bo w roku 1945. Dokładny opis choroby zawdzięczamy szwedzkiemu neurologowi – Karlowi Axelowi Ekbomowi.
Należy podkreślić, że zaburzenia oraz problemy dotyczące zespołu niespokojnych nóg są bardzo charakterystyczne i trudno pomylić je z inną chorobą, nie mniej jednak dolegliwość ta bardzo rzadko zostaje prawidłowo zdiagnozowana. Pojawiające się dolegliwości w wielu przypadkach są ignorowane lub traktowane jako nieistotne, dlatego też osoby cierpiące na RLS często pozostają bez odpowiedniego leczenia. Zespół niespokojnych nóg został uwzględniony jako jednostka chorobowa w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem G25.8.
Jakie są przyczyny RLS? Z czego wynika ta choroba?
Źródła medyczne dowodzą, że RLS może mieć podłoże pierwotne lub wtórne. Inaczej mówiąc, choroba ta może być przekazywana genetycznie lub wystąpić jako konsekwencja innych zaburzeń neurologicznych. Z przeprowadzonych badań wynika, że ponad połowa osób cierpiących na RLS dziedziczy tę dolegliwość po przodkach w sposób autosomalny dominujący, znacznie rzadziej jest to przekaz genetyczny o charakterze autosomalnym recesywnym.
Zespół niespokojnych nóg w przypadku zaburzeń przekazywanych genetycznie ujawnia się najczęściej ok. 35 roku życia i może mieć różny stopień nasilenia.
Może się oczywiście zdarzyć, że objawy RLS ujawnią się w późniejszym wieku. Fakt ten oznacza, że RLS jest wynikiem innych zaburzeń, czyli jest chorobą wtórną do pierwotnych problemów zdrowotnych i nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania organizmu. Należy tu wymienić m.in.: niedobór dopaminy w prążkowiu, mocznicę, cukrzycę, zaburzenia gospodarki żelazem, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekłą niewydolność żylną, uszkodzenia rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych, polineuropatię, zespół piekących stóp, niewydolność nerek, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, niedobór witaminy B12 oraz chorobę Friedreicha.
Należy podkreślić, że zespół niespokojnych nóg może pojawić się również podczas ciąży. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że w tym przypadku dolegliwości związane z nocnymi kurczami mięśni mogą mieć różne podłoże – często są one wynikiem przemęczenia i niedoboru elektrolitów.
Kurcze mięśniowe leczy się lekami, które rozluźniają mięśnie, jednakże w przypadku RLS działania te nie przynoszą poprawy ani widocznej ulgi.
Przyczyną powstawania zespołu Wittmaacka-Ekboma może być m.in. przyjmowanie leków z grupy antydepresantów, neuroleptyków, leków przeciwpadaczkowych, antagonistów wapnia, a także po odstawieniu leków nasennych i uspakajających, m.in. benzodiazepinu lub barbituranów.
Jakie są objawy zespołu niespokojnych nóg?
RLS to choroba uciążliwa i męcząca. Osoby, które cierpią na zespół niespokojnych nóg, twierdzą, że dolegliwości zmuszają je do poruszania kończynami – najczęściej dolnymi, znacznie rzadziej górnymi – podczas spoczynku, czyli w sytuacji, gdy odpoczywają, leżą, siedzą, a także podczas snu.
Chorobę trudno opisać i przedstawić za pomocą słów, z pewnością jest to jedna z przyczyn rzadkiej diagnozy RLS. Chorzy najczęściej skarżą się na nieprzyjemne uczucia w nogach, powodujące dyskomfort, a także na częste parastezje, objawiające się głównie jako kłucie, pieczenie, mrowienie, swędzenie, drętwienie, zmiana temperatury skóry nóg, uczucie burzenia krwi lub chodzenia mrówek po nogach itp. Objawy te w szczególny sposób nasilają się podczas odpoczynku, zwłaszcza dłuższego, a także w godzinach wieczornych oraz w czasie snu.
Dolegliwości związane z zespołem niespokojnych nóg, czyli uczucie ciężkości i niepokoju nóg , chorzy lokalizują najczęściej w głębszych partiach nóg, przede wszystkim w obrębie mięśni i kości podudzia. Dolegliwości mijają najczęściej podczas poruszania nogami lub chodzenia. Apogeum objawów RLS przypada na godziny nocne. Silniejsze dolegliwości odczuwane są w momencie kładzenia się spać. Objawy w wyraźny sposób nasilają się pomiędzy północą a czwartą rano – w tym czasie chorzy bardzo często się budzą i mają problem z ponownym zaśnięciem. Dolegliwości te w znaczny sposób obniżają także jakość snu, w efekcie czego człowiek rano budzi się zmęczony, ma problemy z koncentracją, nie potrafi skupić się na realizowaniu określonych zadań i obowiązków domowych oraz zawodowych, czego efektem jest nieefektywność w pracy i życiu codziennym.
Należy podkreślić, że symptomy zespołu niespokojnych nóg są bardzo uporczywe, męczące i w dużym stopniu destabilizują prawidłowe funkcjonowanie człowieka. W wielu przypadkach syndromom RLS towarzyszą okresowe, nieświadome i mimowolne ruchy kończyn dolnych podczas snu (ang. Periodic Limb Movement In Sleep, PLMS). Ruchy te najczęściej trwają kilka sekund i są wynikiem zaburzeń neurologicznych związanych z RLS. Chorzy najczęściej zginają grzbiety stóp, niekiedy zgięcia obejmują stawy kolanowe i biodrowe. Efektem tych ruchów jest wybudzanie się chorego ze snu oraz problem z ponownym zaśnięciem.
Leczenie zespołu niespokojnych nóg
RLS to choroba, w przypadku której nie ma jednorodnej przyczyny, a tym samym trudno znaleźć uniwersalną terapię, która sprawdzi się w przypadku każdego pacjenta. Wiele osób stara się doraźnie łagodzić nieprzyjemne dolegliwości poprzez stosowanie masażu, zimnych okładów lub naprzemiennego polewania nóg ciepłą i zimną wodą. Każdy przypadek jest jednak indywidualny, dlatego też chory powinien wypracować własną metodę niwelowania nieprzyjemnych doznań.
Sukces leczenia RLS zależy przede wszystkim od prawidłowo postawionej diagnozy. Jeśli choroba ma charakter wtórny, w pierwszej kolejności należy zwalczać chorobę pierwotną, która przyczyniła się do powstania zespołu niespokojnych nóg. Sprawdzoną metodą w tej kwestii jest uzupełnianie niedoborów żelaza, witaminy B12 oraz walka z cukrzycą. Zespół niespokojnych nóg najczęściej leczony jest objawowo. Leczenie polega przede wszystkim na wyrównaniu poziomu dopaminy poprzez podawanie choremu przed snem odpowiednich leków, najczęściej preparatów, które są prekursorami dopaminy, a tym samym działają bezpośrednio na receptory dopaminowe. Niekiedy w leczeniu wykorzystywane są leki opioidowe oraz benzodiazepiny.
Zespół niespokojnych nóg – jak zwiększyć komfort życia?
Na płaszczyźnie niefarmakologicznej w zakresie walki z RLS należy zwrócić uwagę na konieczność odstawienia kawy i alkoholu, zmianę trybu życia oraz ćwiczenia relaksacyjne uprawiane przed snem. Odpowiednia diagnoza zespołu niespokojnych nóg w istotny sposób wpływa na skuteczne leczenie, a docelowo na poprawę jakości życia chorego. Należy podkreślić, że RLS w sposób widoczny i bardzo odczuwalny upośledza jakość życia chorego – m.in. staje się przyczyną bezsenności, spadku koncentracji, problemów z uwagą w ciągu dnia, małej efektowności w pracy i w domu, ponadto choroba ta może niekorzystnie wpływać na pożycie seksualne, powodować konflikty rodzinne, a nawet przyczyniać się do rozwoju zaburzeń depresyjnych.
