Amnezja – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Amnezja, zasłaniająca naszą pamięć jak gęsta mgła, jest nie tylko tematem literatury czy filmów, ale przede wszystkim poważnym zaburzeniem pamięci, które wpływa na życie milionów ludzi na całym świecie. Poznaj przyczyny, rodzaje, objawy i metody leczenia amnezji. Dowiedz się, jakie czynniki mogą prowadzić do wystąpienia amnezji, jakie są jej główne typy, jakie symptomy powinny zwrócić Twoją uwagę, a także jakie opcje leczenia są dostępne dla osób dotkniętych tym zaburzeniem.

Przyczyny amnezji

Amnezja (niepamięć) jest zdefiniowana jako zaburzenie pamięci, które może obejmować trudności z formowaniem nowych wspomnień, przypominaniem sobie informacji z przeszłości, lub obu tymi czynnościami naraz. Należy pamiętać, że amnezja sama w sobie nie jest chorobą. Jest to objaw, który może być spowodowany różnymi przyczynami – zarówno fizjologicznymi, jak i psychologicznymi. 

1. Fizjologiczne przyczyny amnezji. Do fizjologicznych przyczyn amnezji należy szereg różnych uszkodzeń mózgu. Urazy głowy, zarówno ostre jak i przewlekłe, mogą prowadzić do amnezji, a zwłaszcza urazy, które wpływają na obszary mózgu odpowiedzialne za pamięć, takie jak hipokamp. Udar mózgu, który dotyczy podobnych obszarów mózgu, również może prowadzić do tego zaburzenia pamięci. Nie tylko urazy, ale również choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera, mogą prowadzić do amnezji. W tych przypadkach, stopniowe uszkodzenie i śmierć neuronów prowadzi do postępującej utraty pamięci, począwszy od problemów z pamięcią krótkotrwałą, a w późniejszych stadiach również z pamięcią długotrwałą.
2. Psychologiczne przyczyny amnezji. Amnezja może być także spowodowana czynnikami psychologicznymi. W przypadku amnezji dysocjacyjnej traumatyczne wydarzenia, stresujące doświadczenia, czy zespół stresu pourazowego (PTSD) mogą prowadzić do niezwykle silnej utraty pamięci, która służy jako mechanizm obronny umysłu, pomagający przetrwać trudne sytuacje.
3. Amnezja dysocjacyjna różni się od innych rodzajów amnezji tym, że nie jest spowodowana uszkodzeniem mózgu. Zamiast tego, jest to wynik procesu, w którym umysł „odłącza" wspomnienia, co umożliwia uniknięcie bolesnych doświadczeń.
4. Leki i substancje psychoaktywne. Amnezję mogą wywołać również leki i substancje psychoaktywne. Niektóre leki, zwłaszcza te stosowane w anestezji lub do leczenia problemów psychicznych, mogą prowadzić do utraty pamięci. Substancje takie jak alkohol i niektóre narkotyki również mogą powodować problemy z pamięcią, zarówno w krótkim, jak i w długim terminie. Nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do zespołu Korsakowa, który jest poważnym i trwałym zaburzeniem pamięci.

Rodzaje amnezji

Leczenie amnezji zależy w dużej mierze od identyfikacji i leczenia tych przyczyn.

• Amnezja wsteczna – osoby, które się z nią borykają, tracą dostęp do wspomnień z okresu przed urazem czy chorobą, ale są w stanie tworzyć nowe wspomnienia. Występuje najczęściej po urazie mózgu, ale może również być spowodowana silnym stresem emocjonalnym.
• Amnezja następcza – to zaburzenie, które wywołuje trudności z tworzeniem nowych wspomnień. W tej formie amnezji można przypomnieć sobie informacje i wydarzenia, które miały miejsce przed rozpoczęciem amnezji, ale ciężko utworzyć i utrzymać nowe wspomnienia. Często pojawia się po uszkodzeniu mózgu, na przykład w wyniku urazu czy choroby takiej jak Alzheimer.
• Amnezja źródłowa – osoba z amnezją jest w stanie przypomnieć sobie informacje, ale nie jest w stanie przypomnieć sobie, skąd ta informacja pochodzi. Na przykład, mogą pamiętać, że spotkali znajomego w sklepie w zeszłym tygodniu, ale nie są w stanie przypomnieć sobie, w którym sklepie to się odbyło. Ten rodzaj amnezji często występuje w wyniku uszkodzeń w specyficznych obszarach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie kontekstu i szczegółów zdarzeń.
• Amnezja globalna – jest stanem, w którym osoba traci wszystkie swoje wspomnienia – zarówno te tworzone przed jak i po wystąpieniu amnezji. Jest to rzadka forma amnezji, która zazwyczaj jest wynikiem poważnego urazu mózgu.
• Amnezja trwała – dotyczy trwałej utraty pamięci, które nie można odzyskać. W przeciwieństwie do amnezji globalnej amnezja trwała niekoniecznie dotyczy wszystkich wspomnień. Może obejmować tylko określone okresy czasu lub określone rodzaje informacji.

Różne rodzaje amnezji wymagają różnych podejść do diagnozy i leczenia, a zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla skutecznego zarządzania tymi zaburzeniami.

Objawy amnezji

Najważniejsze symptomy amnezji to m.in.:

• problemy z pamięcią krótkotrwałą – osoby z amnezją mogą mieć trudności z zapamiętywaniem nowych informacji, takich jak imiona ludzi, które niedawno spotkali, czy rzeczy, które zrobili tego samego dnia;
• trudności z tworzeniem nowych wspomnień – osoby z amnezją mogą przeżywać frustrację, ponieważ odkrywają, że nie są w stanie pamiętać nowych informacji, nawet jeśli te informacje są ważne czy istotne. To jest zazwyczaj spowodowane uszkodzeniem struktur mózgu, które są kluczowe dla procesu tworzenia i utrwalania nowych wspomnień;
• zapominanie o ważnych informacjach z przeszłości – może to obejmować wszystko, od zapomnienia o ważnych wydarzeniach z życia, takich jak śluby czy urodziny, po zapominanie o ważnych umiejętnościach czy doświadczeniach zawodowych;
• zmiana osobowości czy zachowań – w niektórych przypadkach, osoba z amnezją może stać się bardziej wycofana lub niepewna, szczególnie w sytuacjach, które wymagają zapamiętania nowych informacji. Mogą pojawić się też poważniejsze zmiany, takie jak utrata zainteresowania ulubionymi aktywnościami, czy niezrozumiałe dla innych zmiany w zachowaniu.

Leczenie amnezji

W przypadku amnezji kluczowe jest zidentyfikowanie i leczenie przyczyny podstawowej. To może obejmować leczenie chorób neurologicznych, takich jak m.in. choroba Alzheimera, zmianę leków, które mogą prowadzić do amnezji, czy prowadzenie terapii dla osób z zespołem stresu pourazowego. Leczenie podstawowej przyczyny amnezji może w wielu przypadkach pomóc w zmniejszeniu jej objawów.

Istnieje wiele technik rehabilitacyjnych, które mogą pomóc osobom z amnezją poprawić ich funkcjonowanie:

• terapia poznawcza – może pomóc w rozwijaniu strategii radzenia sobie z trudnościami z pamięcią, podczas gdy terapia zajęciowa może pomóc w uczeniu się nowych umiejętności czy adaptacji do zmienionych zdolności,
• techniki mnemotechniczne – takie jak powtarzanie informacji czy tworzenie wizualnych, czy dźwiękowych skojarzeń, mogą również być przydatne,
• technologie wspomagające pamięć, takie jak aplikacje na smartfony czy specjalne urządzenia elektroniczne, również mogą znacznie pomóc osobom z amnezją w codziennym życiu.

Osoby z amnezją i ich rodziny mogą korzystać ze wsparcia emocjonalnego i psychologicznego. Może to obejmować terapię indywidualną, terapię rodzinną, a nawet grupy wsparcia dla osób z amnezją. Amnezja może być frustrująca i stresująca, zarówno dla osób, które z nią żyją, jak i dla ich rodzin, dlatego wsparcie psychologiczne jest kluczowe.

Badania nad amnezją wciąż trwają, a naukowcy ciągle szukają nowych i skuteczniejszych metod leczenia tego zaburzenia. Obejmuje to badania nad nowymi lekami, technikami terapeutycznymi i technologiami, które mogą pomóc osobom z amnezją. Choć niektóre z tych podejść są jeszcze w fazie badań, przyszłość wygląda obiecująco dla osób dotkniętych tym zaburzeniem.

Bibliografia:

1. Mayo Clinic. (2019). Amnesia – Symptoms and causes. 
2. Kopelman, M. D., Wilson, B. A., & Baddeley, A. D. (1989). The Autobiographical Memory Interview: A new assessment of autobiographical and personal semantic memory in amnesic patients. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 11(5), 724–744. 
3. Budson, A. E., & Price, B. H. (2005). Memory dysfunction. The New England Journal of Medicine, 352(7), 692–699.