Zespół stresu pourazowego (PTSD) może odebrać poczucie bezpieczeństwa i radość życia. Sprawia bowiem, że przeszłość nie daje o sobie zapomnieć, a codzienne sytuacje wywołują ogromny lęk. Aby odzyskać spokój, warto zrozumieć przyczyny zaburzenia.
Tekst dotyczy zespołu stresu pourazowego (PTSD), jego przyczyn, grup ryzyka oraz metod leczenia. Wyjaśnia, czym jest PTSD i jakie wydarzenia mogą prowadzić do jego rozwoju, np. przemoc, wojna, wypadki czy traumatyczne doświadczenia medyczne. Opisuje również, kto jest najbardziej narażony na to zaburzenie, podkreślając większe ryzyko u kobiet, weteranów, ofiar przemocy oraz osób z trudnym dzieciństwem.
Co to jest zespół stresu pourazowego?
PTSD to zaburzenie psychiczne, które rozwija się na skutek skrajnie silnego stresu i traumatycznych przeżyć. Może pojawić się zarówno u osób, które bezpośrednio doświadczyły zagrożenia życia, przemocy czy poważnego urazu, jak i u tych, które były świadkami traumatycznych zdarzeń lub zetknęły się z ich skutkami.
Charakterystyczne dla PTSD jest to, że objawy nie zawsze pojawiają się od razu. Często rozwijają się stopniowo, po tygodniach lub nawet miesiącach od zdarzenia. Osoby z tym zaburzeniem mogą doświadczać intensywnych retrospekcji, koszmarów sennych i nagłych napadów lęku. Wiele z nich unika sytuacji przypominających o traumie, odczuwa wzmożone napięcie, drażliwość, ma trudności ze snem i koncentracją.
Według klasyfikacji DSM-5 PTSD należy do grupy zaburzeń związanych ze stresem i traumą. Do postawienia diagnozy konieczne jest spełnienie określonych kryteriów, w tym:
- ekspozycja na traumę – bezpośrednie przeżycie, bycie świadkiem lub zetknięcie się ze skutkami ekstremalnie stresującego zdarzenia, np. zagrożenia życia, poważnego urazu czy przemocy,
- objawy poznawcze i emocjonalne – uporczywe wspomnienia, flashbacki, koszmary senne, unikanie sytuacji przypominających traumę oraz wzmożone pobudzenie psychiczne.
Co może prowadzić do PTSD?
Jak, już było wspomniane, PTSD rozwija się w wyniku przeżycia lub bycia świadkiem ekstremalnie stresujących wydarzeń, takich jak napaść, przemoc, wypadki, wojna, klęski żywiołowe czy nagła utrata bliskiej osoby. Traumatyczne doświadczenia związane z poważną chorobą, pobytem na intensywnej terapii czy komplikacjami okołoporodowymi również mogą prowadzić do tego zaburzenia.
Mechanizmy rozwoju PTSD nie są w pełni poznane, ale badania wskazują na kilka kluczowych czynników. Jedna z hipotez zakłada, że objawy, takie jak retrospekcje czy nadmierna czujność, wynikają z instynktownej reakcji przetrwania – organizm pozostaje w stanie gotowości na kolejne zagrożenie, co utrudnia powrót do równowagi.
Inne mechanizmy związane są z wysokim poziomem hormonów stresu, takich jak adrenalina, co sprawia, że nawet po ustaniu zagrożenia ciało nie potrafi się wyciszyć.
Także zmiany w strukturze mózgu, zwłaszcza w hipokampie odpowiedzialnym za pamięć i kontrolę emocji, mogą powodować trudności w przetwarzaniu traumatycznych wspomnień.
Kto jest najbardziej narażony na PTSD?
Badania potwierdzają, że niektóre grupy osób są bardziej narażone na rozwój zespołu stresu pourazowego. Oto grupy szczególnie narażone na PTSD:
- kobiety – statystycznie częściej niż mężczyźni doświadczają PTSD, głównie ze względu na wyższy poziom wrażliwości emocjonalnej oraz częstsze narażenie na przemoc seksualną i domową,
- weterani i osoby, które przeżyły działania wojenne – doświadczenie walki, zagrożenia życia i śmierci towarzyszy wielu żołnierzom, co znacząco zwiększa ryzyko PTSD,
- ofiary przemocy fizycznej, seksualnej i psychicznej – osoby, które doświadczyły napaści, gwałtu, znęcania się lub innych przestępstw, często zmagają się z długotrwałymi skutkami psychicznymi,
- osoby pracujące w służbach ratunkowych i mundurowych – strażacy, policjanci, ratownicy medyczni czy lekarze na oddziałach ratunkowych często stykają się z traumatycznymi sytuacjami, co zwiększa ich podatność na PTSD,
- osoby z trudnym dzieciństwem – dzieci wychowujące się w rodzinach z przemocą, zaniedbaniem, wykorzystywaniem seksualnym lub w trudnych warunkach socjalnych mogą mieć wyższą skłonność do zaburzeń po traumie,
- osoby o niższym statusie socjoekonomicznym – ograniczony dostęp do wsparcia psychologicznego, niestabilność finansowa i brak zasobów do radzenia sobie ze stresem mogą utrudniać przetwarzanie traumatycznych przeżyć,
- osoby, które doświadczyły nagłej lub tragicznej straty bliskiej osoby – żałoba po śmierci w wyniku wypadku, przestępstwa czy samobójstwa może prowadzić do objawów PTSD.
Nie każda osoba, która doświadczyła traumy, rozwinie PTSD, ale powyższe czynniki zwiększają ryzyko tego zaburzenia.
Kiedy szukać pomocy i jak leczyć PTSD?
Najczęstsze objawy PTSD to nawracające wspomnienia, flashbacki i koszmary senne, które sprawiają, że osoba ponownie przeżywa traumę. Często towarzyszy temu unikanie miejsc i sytuacji kojarzących się z wydarzeniem, silny lęk, drażliwość, nadmierna czujność oraz problemy ze snem i koncentracją. Wiele osób odczuwa także poczucie winy, depresję i trudności w odczuwaniu pozytywnych emocji.
Jeśli tego rodzaju objawy utrzymują się przez kilka tygodni, nasilają się lub utrudniają codzienne życie, warto jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą. PTSD nie znika bowiem samoistnie, a jego nieleczenie może prowadzić do depresji, uzależnień i problemów w relacjach.
Najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja z psychiatrą lub psychoterapeutą, który pomoże dobrać odpowiednią formę terapii. Coraz więcej osób decyduje się na leczenie online, które pozwala na dostęp do specjalistów bez wychodzenia z domu. Szeroki wybór terapeutów zajmujących się PTSD, oferuje m.in. platforma Hedion.
Podjęcie terapii pozwala odzyskać kontrolę nad życiem, zmniejsza lęk, poprawia jakość snu i relacje z innymi. Osoby, które decydują się na leczenie, z czasem zaczynają lepiej radzić sobie z emocjami, redukują objawy i wracają do normalnego funkcjonowania.
PTSD może być wyniszczające, ale skuteczne leczenie daje realną szansę na poprawę samopoczucia i jakości życia. Jeśli zmagasz się z objawami, nie zwlekaj – im szybciej podejmiesz terapię, tym większa szansa na wyzdrowienie.
