Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) jest skomplikowanym zaburzeniem nastroju, które charakteryzuje się cyklicznymi zmianami między manią (lub hipomanią) a depresją. Różnorodność objawów, przyczyn i czynników ryzyka, a także możliwości leczenia, czyni z tej choroby obszar intensywnych badań. Poznaj przyczyny i objawy choroby afektywnej dwubiegunowej. Sprawdź, jak wygląda leczenie tej choroby i jak wesprzec osoby borykające się z ChAD.

Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)? 

Choroba afektywna dwubiegunowa, znana również jako ChAD, to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi zmianami nastroju, które oscylują między manią (lub hipomanią) a depresją. Podczas epizodów manii, osoby z ChAD mogą czuć się nadmiernie podekscytowane, pełne energii, a czasem nawet rozdrażnione. Z drugiej strony, w trakcie epizodów depresji mogą odczuwać intensywny smutek, brak energii lub utratę zainteresowania czymkolwiek. Te epizody mogą trwać tygodnie, a nawet miesiące, a przemiany nastroju mogą być na tyle drastyczne, że utrudniają normalne codzienne funkcjonowanie.

Zgodnie z najnowszymi danymi, szacuje się, że około 2-3% populacji na świecie cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową, przy czym rozpowszechnienie nie różni się znacznie pomiędzy płciami. Chociaż ChAD może wystąpić w dowolnym wieku, najczęściej diagnozuje się ją u osób w wieku od 15 do 25 lat.

ChAD występuje we wszystkich grupach etnicznych i społeczno-ekonomicznych. Wykazano, że zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne, jak również różne warunki kulturowe, mogą wpływać na sposób, w jaki objawy ChAD są doświadczane i zgłaszane, co może wpłynąć na diagnozę i leczenie.

Zrozumienie choroby afektywnej dwubiegunowej ewoluowało na przestrzeni lat. Pierwsze opisy tego, co teraz znamy jako ChAD, sięgają starożytności, ale formalna diagnoza nie pojawiła się do połowy XX wieku. Początkowo myślano, że mania i depresja są odrębnymi chorobami. Dopiero w XX wieku zaczęto rozumieć, że są one często dwiema stronami tej samej choroby. W latach 60. i 70. XX wieku, wraz z wprowadzeniem pierwszych skutecznych leków przeciwmanijakalnych, zaczęto rozpoznawać ChAD jako odrębną jednostkę chorobową.

Współczesne badania nad ChAD skupiają się na badaniu przyczyn choroby, rozwoju skuteczniejszych metod diagnozy i leczenia, a także na zrozumieniu, jak choroba wpływa na różne aspekty życia pacjentów.

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej

Znacząca rola genetyki w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) jest niezaprzeczalna. Badania sugerują, że ryzyko rozwoju ChAD jest większe u osób, które mają krewnych pierwszego stopnia z tą chorobą. Chociaż istotne, to jest tylko jeden element złożonej układanki, jaką jest etiologia ChAD. Aktualne badania genetyczne skupiają się na identyfikacji konkretnych genów, które mogą przyczyniać się do występowania ChAD. W myśl obecnej wiedzy prawdopodobieństwo rozwoju choroby zwiększa się na skutek interakcji wielu genów.

Czynniki środowiskowe również odgrywają istotną rolę w etiologii ChAD. Stresujące zdarzenia życiowe, takie jak utrata pracy, śmierć bliskiej osoby czy traumy, mogą wywoływać epizody manii lub depresji. Co więcej, istnieje silne powiązanie między nadużywaniem substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol i narkotyki, a ChAD. Te substancje mogą wywoływać epizody choroby i pogarszać jej przebieg.

Choroba afektywna dwubiegunowa jest zaburzeniem mózgu, a badania wykazały różne nieprawidłowości w strukturze i funkcjonowaniu mózgu osób z tym zaburzeniem. Nieprawidłowości te obejmują zmiany w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulację nastroju, myślenia i zachowania. Nieprawidłowości w poziomach neurotransmiterów, takich jak dopamina, serotonina i noradrenalina, również mogą mieć związek z ChAD. Neurotransmitery są chemicznymi posłańcami odpowiedzialnymi za przekazywanie sygnałów w mózgu. Zaburzenia w tej delikatnie zbalansowanej sieci mogą prowadzić do objawów manii i depresji charakterystycznych dla ChAD.

Należy zauważyć, że przyczyna choroby afektywnej dwubiegunowej jest prawdopodobnie wynikiem skomplikowanej interakcji między czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i biologicznymi. Badania wciąż trwają, aby dokładniej zrozumieć, jak te elementy współdziałają, prowadząc do rozwoju ChAD.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) są zróżnicowane i mogą obejmować epizody manii, hipomanii i depresji.

• Podczas epizodu manii, osoba może odczuwać intensywną euforię, zwiększoną energię, przyspieszony tok myślenia, trudności z koncentracją, impulsywność i ryzykowne zachowania. Hipomania jest łagodniejsza forma manii, ale może prowadzić do problemów w życiu codziennym.
• Depresyjna faza ChAD może obejmować objawy takie jak intensywny smutek, utrata zainteresowania lub przyjemności z wykonywanych czynności, zmiany apetytu i wzorców snu, uczucie bezwartościowości oraz myśli samobójcze.

Osoby z ChAD mogą również doświadczać tzw. epizodów mieszanych, podczas których występują jednocześnie objawy manii i depresji.

Diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej

Diagnoza ChAD opiera się na szczegółowym wywiadzie z pacjentem oraz obserwacji jego zachowań. Narzędzia diagnostyczne, takie jak Skala manii Younga (YMRS) i Skala depresji Hamiltona (HDRS), mogą być używane do oceny nasilenia objawów.

Kryteria diagnostyczne ChAD zawarte są w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) oraz w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (DSM-5). Zgodnie z tymi kryteriami, diagnoza ChAD jest stawiana, gdy osoba doświadczyła co najmniej jednego epizodu manii lub hipomanii, często w połączeniu z epizodami depresji.

Różnicowanie ChAD od innych zaburzeń psychicznych jest kluczowe dla prawidłowej diagnozy i leczenia. Depresja jednobiegunowa, schizofrenia czy zaburzenia osobowości mogą wykazywać podobne objawy, ale wymagają innego podejścia terapeutycznego.

Depresja jednobiegunowa różni się od ChAD brakiem epizodów manii lub hipomanii. Schizofrenia może mieć objawy podobne do manii, ale charakteryzuje się również halucynacjami i urojeniami. Zaburzenia osobowości, takie jak zaburzenie osobowości borderline, mogą wykazywać zmienność nastroju, ale nie występują w nich typowe epizody manii i depresji.

Choroba afektywna dwubiegunowa – leczenie

Właściwe zrozumienie i zdiagnozowanie ChAD jest kluczowe do zapewnienia skutecznego leczenia i poprawy komfortu życia pacjentów.

• Farmakoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu Choroby afektywnej dwubiegunowej. Zwykle podstawą terapii są stabilizatory nastroju, takie jak lit, walproinian sodu czy lamotrygina, które pomagają kontrolować gwałtowne zmiany nastroju charakterystyczne dla ChAD. Leki przeciwpsychotyczne, takie jak kwetiapina, olanzapina czy aripiprazol, mogą być stosowane w leczeniu epizodów manii, a niektóre z nich również w profilaktyce epizodów depresyjnych. Antydepresanty są używane z ostrożnością, ponieważ mogą wywołać epizod manii lub hipomanii. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach, mogą być stosowane do leczenia objawów depresyjnych, zwłaszcza w połączeniu ze stabilizatorami nastroju.
• Psychoterapia jest równie ważnym elementem kompleksowego leczenia ChAD. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może pomóc pacjentom zrozumieć i zmienić negatywne schematy myślenia i zachowań. Terapia interpersonalo-społeczna (IPT) skupia się na poprawie jakości relacji pacjenta i na radzeniu sobie ze stresem interpersonalnym. Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) może być pomocna dla osób z ChAD, które mają trudności z regulacją emocji i skłonności do impulsywnych czy autodestrukcyjnych zachowań.

Zdrowy styl życia i strategie samopomocy mogą pomóc osobom z ChAD lepiej radzić sobie z chorobą na co dzień.

• Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, utrzymanie regularnego rytmu snu i unikanie substancji psychoaktywnych to podstawowe elementy zdrowego stylu życia, które mogą zmniejszyć nasilenie objawów ChAD.
• Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, mindfulness czy joga, mogą pomóc w radzeniu sobie ze stresem i stabilizacji nastroju. Wsparcie ze strony bliskich oraz uczestnictwo w grupach wsparcia mogą również być pomocne w zarządzaniu chorobą.

Choroba afektywna dwubiegunowa jest poważnym zaburzeniem, które może znacznie wpływać na jakość życia. Choć przyczyny ChAD są złożone i nadal badane, rola genetyki, czynników środowiskowych i biologicznych jest coraz bardziej rozumiana. Diagnoza opiera się na ocenie objawów i przebiegu choroby, a leczenie – na połączeniu farmakoterapii i psychoterapii. Ważne, aby kontynuować badania i edukację w celu poprawy diagnozy, leczenia i wsparcia dla osób dotkniętych ChAD.

Źródła:

1. Goodwin, G. M., Haddad, P. M., Ferrier, I. N., Aronson, J. K., Barnes, T., Cipriani, A., . . . & Geddes, J. R. (2016). Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder: Revised third edition recommendations from the British Association for Psychopharmacology. Journal of psychopharmacology, 30(6), 495-553.
2. Merikangas, K. R., Jin, R., He, J. P., Kessler, R. C., Lee, S., Sampson, N. A., ... & Zarkov, Z. (2011). Prevalence and correlates of bipolar spectrum disorder in the world mental health survey initiative. Archives of general psychiatry, 68(3), 241-251.
3. Miklowitz, D. J., & Cicchetti, D. (2010). Toward a lifespan developmental psychopathology perspective on bipolar disorder. Development and psychopathology, 22(4), 913-934.
4. Van Meter, A. R., Moreira, A. L., & Youngstrom, E. A. (2011). Meta-analysis of epidemiologic studies of pediatric bipolar disorder. Journal of clinical psychiatry, 72(9), 1250-1256.