Tarczyca to gruczoł położony w szyi, który produkuje hormony regulujące metabolizm, wzrost i rozwój organizmu. Zaburzenia w jej funkcjonowaniu mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Niedoczynność i nadczynność tarczycy to dwie najczęstsze choroby tego gruczołu. Czym się różnią?
Tarczyca, mały gruczoł w kształcie motyla umiejscowiony na przedniej części szyi, jest jednym z najważniejszych gruczołów w naszym ciele. Tarczyca produkuje dwa podstawowe hormony: tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). T3 jest bardziej aktywną formą hormonu i odpowiada za większość procesów metabolicznych. T4 jest natomiast hormonem zapasowym, który może być przekształcony w T3 w tkankach organizmu. Niedoczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca produkuje zbyt mało hormonów. Nadczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów.
Czym są choroby autoimmunologiczne?
Choroby autoimmunologiczne to choroby, w których układ odpornościowy organizmu atakuje własne tkanki. Chociaż przyczyny tych chorób nie są do końca znane, wiadomo, że genetyka, środowisko i czynniki hormonalne odgrywają w nich kluczową rolę.
W przypadku chorób tarczycy układ odpornościowy atakuje komórki tarczycy i niszczy je.
W przypadku niedoczynności tarczycy najczęściej występującą chorobą autoimmunologiczną jest choroba Hashimoto. W przebiegu tej choroby organizm wytwarza przeciwciała przeciwko enzymowi, który bierze udział w produkcji hormonów tarczycy. W wyniku tego procesu tarczyca produkuje coraz mniej hormonów i wpada w niedoczynność. W przypadku nadczynności tarczycy najczęściej występującą chorobą autoimmunologiczną jest choroba Gravesa-Basedowa. W przebiegu tej choroby organizm wytwarza przeciwciała, które pobudzają tarczycę do produkcji nadmiernej ilości hormonów.
Nadczynność a niedoczynność tarczycy – różnice
Nadczynność i niedoczynność tarczycy to dwa różne stany, które mają odmienne objawy i wymagają innej terapii. Nadczynność tarczycy, znana również jako hipertyreoza, występuje, gdy tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów tarczycy. Może to prowadzić do przyspieszenia funkcji organizmu, takich jak tętno i metabolizm. Z drugiej strony, niedoczynność tarczycy, czyli hipotyreoza, występuje, gdy tarczyca nie produkuje wystarczającej ilości hormonów tarczycy. Może to spowolnić wiele funkcji organizmu.
Niedoczynność tarczycy – objawy
Niedoczynność tarczycy może prowadzić do szeregu objawów, które mogą być łatwo przeoczone. Objawy te obejmują zmęczenie, przyrost masy ciała, depresję, suchość skóry, zaparcia, uczucie zimna, ból mięśni i stawów, pogorszenie pamięci oraz koncentracji, a także spowolnienie tętna. W przypadku choroby Hashimoto, która jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy, mogą wystąpić również powiększenie tarczycy (wole) i problemy z płodnością.
Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do wielu powikłań, takich jak:
- zaburzenia rozwoju u dzieci i młodzieży,
- zaburzenia płodności,
- problemy z zajściem w ciążę,
- poronienia,
- przedwczesne porody,
- utrudnienia w oddychaniu,
- zaburzenia rytmu serca,
- udar mózgu,
- choroba wieńcowa,
- depresja.
Nadczynność tarczycy – objawy
Nadczynność tarczycy może prowadzić do przyspieszonego tętna, utraty masy ciała pomimo zwiększonego apetytu, nerwowości, drażliwości, drżenia rąk, nadmiernego pocenia się, nietolerancji na ciepło, zmęczenia, biegunki, a także problemów ze snem. W przypadku choroby Gravesa-Basedowa, która jest najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy, mogą wystąpić również objawy oczne, takie jak wytrzeszcz oczu.
Inne objawy, które mogą wystąpić w przebiegu nadczynności tarczycy, to:
- problemy z zasypianiem,
- nerwowość,
- rozdrażnienie,
- drażliwość,
- problemy z koncentracją,
- zaburzenia pamięci,
- bóle mięśniowe,
- bóle głowy,
- kołatanie serca,
- zaburzenia rytmu serca,
- zaburzenia miesiączkowania,
- niepłodność,
- problemy z zajściem w ciążę,
- nadciśnienie tętnicze,
- osteoporoza,
- wole.
Przez wzgląd na mnogość procesów, w których biorą udział hormony tarczycy, niemal każdy narząd odczuwa skutki jego nadmiaru. Przyspieszony metabolizm spala zasoby organizmu, przyspieszające serce jest zmuszone do wydajniejszej pracy, wapń pobierany z kości prowadzi do powstania w nich ubytków, a naczynia są bardziej podatne na czynniki uszkadzające.
Dlatego też nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do wielu powikłań, takich jak:
- zaburzenia rytmu serca,
- udar mózgu,
- choroba wieńcowa,
- osteoporoza,
- wole,
- przedwczesne porody,
- poronienia.
Diagnostyka nadczynności i niedoczynności tarczycy
Diagnoza zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy, zazwyczaj opiera się na badaniu krwi w celu oceny poziomu hormonów tarczycy. Badanie TSH (tyreotropowego hormonu stymulującego) jest najczęściej wykonywanym testem w ramach pierwszej diagnostyki, ponieważ w zdrowym organizmie to właśnie on odpowiada za kontrolę produkcji hormonów tarczycy.
Wysoki poziom TSH zazwyczaj wskazuje na niedoczynność tarczycy (TSH jest więcej, ponieważ organizm próbuje wszelkimi sposobami wymusić na tarczycy intensywniejszą produkcję hormonów), podczas gdy niski poziom TSH zazwyczaj wskazuje na nadczynność tarczycy (ilość TSH spada na zasadzie sprzężenia zwrotnego – hormonów tarczycy jest dużo, zatem poprzez spadek TSH organizm daje sygnał o zwolnieniu ich produkcji).
Dodatkowo mogą być wykonane bezpośrednie badania fT3 i fT4 (wolne trijodotyroniny i tyroksyny), które są produkowane przez tarczycę. Badania anty-TPO i anty-TG mogą być wykonane w celu wykrycia chorób autoimmunologicznych, takich jak Hashimoto czy choroba Gravesa-Basedowa. Istotne jest też badanie ultrasonograficzne (USG) tarczycy, które może być również użyte do oceny jej struktury i wielkości. Regularne badania tarczycy są kluczowe dla wczesnego wykrywania i leczenia zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy.
Leczenie nadczynności i niedoczynności tarczycy
Leczenie zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy, zależy od przyczyny dolegliwości i nasilenia objawów.
W przypadku niedoczynności tarczycy leczenie zazwyczaj polega na codziennym przyjmowaniu leku zawierającego syntetyczny hormon tarczycy, który zastępuje brakujący hormon. Dawkę leku dostosowuje się indywidualnie dla każdego pacjenta i regularnie monitoruje poziom hormonów tarczycy w organizmie.
W przypadku nadczynności tarczycy leczenie może obejmować leki hamujące produkcję hormonów tarczycy, leczenie radiojodem, które niszczy komórki tarczycy produkujące nadmiar hormonów lub operację usunięcia części albo całości tarczycy. Wybór metody leczenia zależy od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, stan zdrowia, nasilenie objawów, przyczyna nadczynności tarczycy oraz preferencje pacjenta. W przypadku osób młodych, które nie mają innych chorób, zazwyczaj preferowaną metodą leczenia jest leczenie lekami przeciwtarczycowymi. W przypadku osób starszych lub osób z innymi chorobami, takimi jak choroby serca, leczenie jodem promieniotwórczym lub zabieg chirurgiczny mogą być bezpieczniejszymi metodami leczenia.
Tarczyca a styl życia
Dieta i styl życia mają kluczowe znaczenie dla zdrowia tarczycy. Niektóre badania sugerują, że dieta bogata w jod, selen i cynk może wspomagać prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Ponadto regularna aktywność fizyczna, zdrowy sen i unikanie stresu mogą również przyczynić się do poprawy jej stanu.
Źródła:
- H. Ralston, M. W. J. Strachan, I. Penman, R. Hobson, red. wyd. pol. J. Różański, Choroby wewnętrzne Davidson, Edra Urban & Partner, Wrocław 2020, wyd. 23
- Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2019/20, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wyd. 11
- F. Ferri, red. wyd. pol. A. Steciwko, Kompendium chorób wewnętrznych, Edra Urban & Partner, Wrocław 2007, wyd. 1
- Zarys chirurgii. Podręcznik dla studentów i lekarzy w trakcie specjalizacji pod red. prof. A. Żyluka, Medipage, Warszawa 2016, wyd. 1
- Gietka-Czernel, Niedoczynność tarczycy, „podyplomie.pl” [online] https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1285,niedoczynnosc-tarczycy [dostęp 22.01.2024 r.]
- Jastrzębska, T. Bednarczuk, M. Kochman, Nadczynność tarczycy, „podyplomie.pl” [online] https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1286,nadczynnosc-tarczycy [dostęp 22.01.2024 r.]
Artykuł sponsorowany
