Oparzenia – przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Oparzenia stanowią jedno z najpowszechniejszych urazów, z jakimi możemy się spotkać w życiu codziennym, zarówno w domu, jak i w miejscu pracy. Szybka i właściwa reakcja może znacząco wpłynąć na proces gojenia i uniknięcie poważniejszych komplikacji. Czy wiesz, jakie są główne przyczyny oparzeń? Jakie objawy mogą wskazywać na różne ich stopnie? A przede wszystkim, jak właściwie postępować w przypadku oparzenia? Poznaj odpowiedzi na te oraz inne pytania, aby zminimalizować ryzyko powikłań.

Przyczyny oparzeń

Oparzenia stanowią jedno z najczęstszych urazów dotykających ludzi na całym świecie. Aby prawidłowo reagować i chronić siebie oraz innych, warto znać przyczyny powstawania oparzeń. Najczęstsze przyczyny i sytuacje prowadzące do oparzeń to:

• ogień i płomienie. Wiele oparzeń jest wynikiem bezpośredniego kontaktu z ogniem, jak w przypadku pożarów domowych czy wybuchów. Wystarczy chwila nieuwagi podczas rozpalania grilla czy zapalania świeczek, aby doznać oparzenia;
• gorące płyny i pary. Kuchnia to miejsce, gdzie często dochodzi do oparzeń spowodowanych gorącymi płynami. Wrzątek z czajnika czy para wydobywająca się spod pokrywki garnka to tylko niektóre sytuacje, które mogą prowadzić do poważnych oparzeń;
• gorące przedmioty. Żelazko, patelnia czy piekarnik, jeśli są niewłaściwie używane, mogą być źródłem oparzeń;
• słońce. Oparzenia słoneczne są efektem nadmiernej ekspozycji skóry na promienie UV. Choć zwykle kojarzymy je z czerwoną i swędzącą skórą, ciężkie oparzenia słoneczne mogą prowadzić do powstania pęcherzy i wymagać leczenia.
• promieniowanie. Mniej powszechne, ale niezwykle groźne. Wystawienie się na promieniowanie, nawet przez krótki czas, może prowadzić do poważnych oparzeń;
• substancje chemiczne. Chemia może być niebezpieczna. Kwasowe i zasadowe substancje mogą prowadzić do chemicznych oparzeń skóry, które wymagają specjalistycznego leczenia;
• niektóre chemikalia przemysłowe. W przemyśle używa się wielu różnych chemikaliów. Kontakt z niektórymi z nich może spowodować poważne oparzenia;
• elektryczność. Przepięcia lub ekspozycja na prąd o wysokim napięciu mogą powodować oparzenia elektryczne. Oparzenia te są szczególnie groźne, ponieważ mogą prowadzić do uszkodzeń wewnętrznych – nawet jeśli na powierzchni skóry nie widać znaczących obrażeń.

Rodzaje oparzeń

Oparzenia mogą przyjmować różne formy i stopnie nasilenia, od niewielkich, powierzchownych ran po poważne, głębokie uszkodzenia tkanek. 

• Oparzenia I stopnia dotyczą tylko powierzchownej warstwy skóry. Często są wynikiem krótkotrwałego kontaktu ze źródłem ciepła, takim jak gorące słońce czy lekkie poparzenie parą. Skóra w miejscu oparzenia staje się czerwona, sucha i bolesna. W większości przypadków oparzenia I stopnia nie powodują trwałych uszkodzeń skóry i goją się samodzielnie w ciągu kilku dni.
• Oparzenia II stopnia są poważniejsze – obejmują zarówno naskórek, jak i skórę właściwą. Często są efektem kontaktu z gorącymi płynami czy środkami chemicznymi. Na skórze w miejscu oparzenia mogą tworzyć się pęcherze. Skóra jest wilgotna, czerwona i bardzo bolesna. Wymaga odpowiedniego leczenia, aby uniknąć infekcji i usprawnić proces gojenia.
• Oparzenia III stopnia są jednymi z najbardziej poważnych i obejmują wszystkie warstwy skóry, a czasem również tkankę podskórną. Skóra w miejscu oparzenia może przyjmować kolor od blado-białego po węglowy, jest sucha i uszkodzona. Oparzenia III stopnia mogą nie być tak bolesne jak oparzenia niższego stopnia, co jest spowodowane uszkodzeniem nerwów w oparzonym obszarze.
• Oparzenia IV stopnia są najgłębszymi i najbardziej poważnymi oparzeniami. Obejmują skórę, tkankę podskórną, mięśnie, ścięgna i czasem kości. Skóra i tkanki w miejscu oparzenia mają czarny kolor. Są to oparzenia krytyczne, które wymagają natychmiastowej pomocy medycznej i specjalistycznego leczenia, często w warunkach szpitalnych.

Objawy oparzeń

Rozpoznanie oparzeń opiera się przede wszystkim na obserwacji objawów. Oparzenia, niezależnie od przyczyny, mają charakterystyczne symptomy, które pozwalają ocenić ich stopień i nasilenie. 

Jednym z pierwszych i najbardziej wyraźnych objawów oparzenia jest ból. Intensywność bólu może się różnić w zależności od stopnia oparzenia. Ból może być natychmiastowy, ale czasami może się pojawić z opóźnieniem – zwłaszcza w przypadku oparzeń słonecznych lub chemicznych.

Zaczerwienienie skóry to kolejny charakterystyczny objaw oparzenia. Może ono dotyczyć niewielkiego obszaru skóry, ale w przypadku rozległych oparzeń objaw ten może być bardziej widoczny. Zaczerwienienie świadczy o reakcji organizmu na uraz.

Pęcherze są typowym objawem oparzeń II stopnia. Powstają w wyniku uszkodzenia skóry i wypełnione są nagromadzonym płynem. Należy zachować ostrożność i nie przekłuwać pęcherzy, aby uniknąć ryzyka infekcji.

W zależności od stopnia oparzenia, skóra może przyjmować różne formy uszkodzeń – od suchej i białej po czarną i zniszczoną. Takie objawy wskazują na głębokie oparzenia, które wymagają specjalistycznej opieki.

Obrzęk jest reakcją organizmu na uraz. W miejscu oparzenia może dochodzić do nagromadzenia płynu, co prowadzi do powstania obrzęku. Obrzęk może być bardziej lub mniej nasilony w zależności od stopnia i rozległości oparzenia.

Po wyleczeniu oparzenia, skóra w miejscu urazu może mieć inny odcień – może stać się jaśniejsza lub ciemniejsza. Jest to naturalna reakcja skóry, która może z czasem ulec zmianie.

Leczenie oparzeń

Oparzenia są jednymi z najczęstszych urazów domowych i przemysłowych. Odpowiednie leczenie oparzeń jest istotne dla zapewnienia skutecznego gojenia i minimalizacji powikłań.

Zaraz po doznaniu oparzenia ważne jest podjęcie natychmiastowych działań, aby złagodzić ból i zminimalizować uszkodzenie tkanek. Pierwsza pomoc przy oparzeniach to przede wszystkim:

• ostrożne schładzanie – jak najszybciej należy ostrożnie schładzać oparzony obszar przez około 10 minut pod bieżącą, zimną wodą. Pomoże to zredukować temperaturę skóry i zmniejszyć głębokość oparzenia,
• ochrona oparzenia – po schłodzeniu miejsca oparzenia, obszar ten powinien być chroniony czystym opatrunkiem, aby uniknąć infekcji,
• unikanie przerywania pęcherzy – pęcherze, które mogą się pojawić, stanowią naturalną barierę przed bakteriami. Ich przekłucie może prowadzić do infekcji,
• leki przeciwbólowe – w razie potrzeby można przyjmować leki przeciwbólowe, ale zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty.

Nie wszystkie oparzenia wymagają opieki medycznej, ale ważne jest, aby wiedzieć, kiedy szukać pomocy. Jeśli oparzenie jest większe niż powierzchnia dłoni, zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Poważne oparzenia, zwłaszcza te obejmujące ważne części ciała, mogą wymagać hospitalizacji. W skrajnych przypadkach, takich jak oparzenia III i IV stopnia, może być konieczna interwencja chirurgiczna, w tym przeszczepy skóry.

Głębokie oparzenia mogą prowadzić do trwałych blizn lub dysfunkcji ruchowej, dlatego ważna jest długoterminowa opieka i rehabilitacja. Fizjoterapia może być niezbędna, aby zapobiec skurczom i utracie elastyczności skóry.

Oparzenia, zwłaszcza te o dużym obszarze lub na widocznych częściach ciała, mogą prowadzić do problemów z samooceną i akceptacją siebie. Konsultacje z psychologiem mogą pomóc w przezwyciężeniu tych wyzwań. Stosowanie kremów, maści i innych terapii może pomóc w redukcji blizn i poprawie wyglądu oraz funkcji skóry.

Źródła:

1. Herndon, D.N. (2018). Total Burn Care. Elsevier Health Sciences.
2. Jeschke, M.G., Kamolz, L.P., Sjöberg, F., & Wolf, S.E. (2020). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer.
3. Pruitt, B.A., & McManus, A.T. (2011). Thermal Injuries. In: Sabiston Textbook of Surgery. Elsevier.
4. Sheridan, R.L. (2012). Burns: A Practical Approach to Immediate Treatment and Long Term Care. Manson Publishing.