Choroby niezakaźne – rodzaje i klasyfikacja

W obliczu globalnych wyzwań zdrowotnych, choroby niezakaźne często zajmują drugi plan w stosunku do nagłych kryzysów związanych z chorobami zakaźnymi. Jednakże, patrząc na statystyki, choroby takie jak nowotwory, choroby układu krążenia czy choroby metaboliczne dominują w przyczynach śmierci i niepełnosprawności. Czym dokładnie są te choroby, jakie są ich rodzaje, jak są klasyfikowane, a przede wszystkim – jak można im zapobiegać i jak je leczyć? Podpowiadamy.

Choroby niezakaźne – co to takiego?

Choroby niezakaźne to grupa schorzeń, które nie są spowodowane infekcją i nie są przenoszone między ludźmi. Są to głównie choroby przewlekłe, które rozwijają się przez dłuższy czas i zazwyczaj nie mają jednoznacznej przyczyny. Do głównych cech charakterystycznych tej grupy chorób zalicza się to, że często są one wynikiem kombinacji czynników genetycznych, środowiskowych oraz stylu życia.

Na świecie choroby niezakaźne są główną przyczyną zgonów. Według Światowej Organizacji Zdrowia, aż 71% wszystkich zgonów na świecie w 2020 roku było spowodowanych chorobami niezakaźnymi. Najczęściej diagnozowanymi chorobami niezakaźnymi są choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego oraz cukrzyca.

W Polsce sytuacja jest podobna. Choroby niezakaźne stanowią główną przyczynę zgonów i powodują poważne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej. Co roku diagnozowane są tysiące nowych przypadków chorób serca, nowotworów czy cukrzycy.

Choroby niezakaźne mają ogromny wpływ na zdrowie publiczne oraz gospodarkę. Są główną przyczyną niezdolności do pracy i przedwczesnej śmierci, co prowadzi do znaczących strat ekonomicznych. Koszty leczenia chorób niezakaźnych są wysokie, a konieczność długotrwałej terapii i rehabilitacji dodatkowo obciąża system opieki zdrowotnej.

Wpływ chorób niezakaźnych na jakość życia ludzi jest równie poważny. Osoby chore często borykają się z ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu, problemami psychicznymi czy izolacją społeczną. Dlatego tak ważna jest edukacja zdrowotna oraz działania prewencyjne, które mogą pomóc w zapobieganiu rozwoju tych chorób oraz poprawie jakości życia chorych.

Rodzaje chorób niezakaźnych

Choroby układu krążenia są jednym z najczęstszych powodów zgonów na świecie. Do najbardziej znanych należą m.in.:

• choroba wieńcowa – spowodowana jest zwężeniem lub blokadą tętnic wieńcowych, co ogranicza dopływ krwi do mięśnia sercowego,
• nadciśnienie tętnicze – znane jako "cichy zabójca", gdyż często nie daje wyraźnych objawów. Jego przyczyną jest podwyższone ciśnienie krwi w tętnicach.

Czynniki ryzyka dla chorób układu krążenia to m.in. palenie tytoniu, niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej i nadwaga.

Nowotwory dzielimy na łagodne, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia życia i zazwyczaj nie dają przerzutów oraz złośliwe, które mogą się szybko rozprzestrzeniać i niszczyć otaczające tkanki.

Najczęstsze nowotwory to:

• rak piersi – nowotwór, który najczęściej rozwija się u kobiet,
• rak płuc – powiązany głównie z paleniem tytoniu.

Czynniki ryzyka obejmują palenie tytoniu, ekspozycję na czynniki rakotwórcze, genetykę oraz wiele innych.

Najczęstsze choroby układu oddechowego to:

• astma – przewlekłe zapalenie dolnych dróg oddechowych,
• POChP (Przewlekła obturacyjna choroba płuc) – spowodowana przeważnie długoletnim paleniem tytoniu.

Czynniki ryzyka to palenie tytoniu, zanieczyszczenie powietrza czy ekspozycja na czynniki drażniące.

Najczęstsze choroby metaboliczne to:

• cukrzyca – zaburzenie produkcji lub odpowiedniego wykorzystania insuliny,
• choroby tarczycy – mogą prowadzić do nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Czynniki ryzyka to genetyka, styl życia oraz czynniki środowiskowe.

Choroby układu nerwowego to m.in.:

• choroba Alzheimera – postępująca utrata funkcji poznawczych,
• choroba Parkinsona – przewlekła i postępująca choroba układu nerwowego.

Czynniki ryzyka obejmują wiek, genetykę oraz ekspozycję na toksyny.

Istnieje wiele innych chorób niezakaźnych, takich jak choroby autoimmunologiczne, choroby skóry czy choroby układu pokarmowego. Warto regularnie konsultować się z lekarzem, aby monitorować swoje zdrowie i być świadomym potencjalnych zagrożeń.

Klasyfikacja chorób niezakaźnych

Zrozumienie różnorodności i charakterystyki chorób niezakaźnych jest kluczem do ich skutecznego leczenia i zapobiegania. Choroby niezakaźne dzielimy według różnych kryteriów.

Według przyczyn:

• genetyczne – choroby spowodowane mutacjami w jednym lub kilku genach. Przykładem jest mukowiscydoza czy pewne rodzaje chorób serca.
• środowiskowe – choroby powodowane przez czynniki zewnętrzne, takie jak zanieczyszczenie powietrza czy ekspozycja na chemikalia. Przykłady to astma czy niektóre nowotwory,
• mieszane – choroby, które są wynikiem genetyki z czynnikami środowiskowymi, jak cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie tętnicze.

Według nasilenia:

• łagodne – choroby, które nie wpływają znacząco na codzienne funkcjonowanie i nie stanowią bezpośredniego zagrożenia życia,
• umiarkowane – choroby powodujące umiarkowane dolegliwości i ograniczenia w codziennym życiu,
• ciężkie – choroby stanowiące bezpośrednie zagrożenie życia lub powodujące poważne upośledzenie funkcjonowania.

Według czasu trwania:

• ostre – choroby o krótkim czasie trwania, które można skutecznie leczyć. Przykładem jest ostra niewydolność serca,
• przewlekłe – choroby trwające przez dłuższy czas, często przez całe życie pacjenta. Choroby takie jak cukrzyca czy choroby serca to przykłady przewlekłych schorzeń.

Według możliwości leczenia:

• uleczalne – choroby, które można całkowicie wyleczyć, np. niektóre nowotwory,
• przewlekłe z możliwością kontroli – choroby, których nie można wyleczyć, ale można je kontrolować dzięki lekom i zmianom stylu życia, np. nadciśnienie tętnicze,
• nieuleczalne – choroby, dla których nie ma skutecznych metod leczenia, np. zaawansowana choroba Alzheimera.

Według wieku:

• choroby dziecięce – choroby, które zwykle pojawiają się w dzieciństwie, np. pewne wrodzone wady serca,
• choroby wieku dorosłego – choroby, które najczęściej pojawiają się w wieku dorosłym, np. większość nowotworów,
• choroby osób starszych – choroby, które są bardziej powszechne wśród ludzi starszych, np. choroba Parkinsona czy osteoporoza.

Profilaktyka chorób niezakaźnych

Choroby niezakaźne stanowią znaczący odsetek przyczyn śmierci i niepełnosprawności na całym świecie. Dlatego tak ważne jest zapobieganie ich występowaniu oraz skuteczne leczenie w przypadku ich diagnozy.

W profilaktyce chorób niezakaźnych istotną rolę pełnią m.in.:

• styl życia – aby unikać wielu chorób niezakaźnych, kluczowe jest prowadzenie zdrowego stylu życia, dieta bogata w składniki odżywcze, regularna aktywność fizyczna i unikanie używek, takich jak alkohol czy tytoń, znacząco zmniejszają ryzyko wystąpienia tych chorób,
• szczepienia – w przypadku pewnych chorób niezakaźnych, takich jak niektóre typy raka szyjki macicy, dostępne są szczepienia, które mogą zapobiec ich wystąpieniu,
• regularne badania kontrolne – rozpoznanie chorób niezakaźnych na wczesnym etapie poprzez regularne badania kontrolne może znacząco zwiększyć szansę na skuteczne leczenie.

Leczenie chorób niezakaźnych

Wczesne wykrycie choroby daje pacjentowi szansę na skuteczniejsze leczenie i lepsze rokowania. Leczenie chorób niezakaźnych zależy od ich rodzaju i stadium. Obejmuje to zarówno farmakoterapię, jak i terapie behawioralne, a w niektórych przypadkach chirurgię czy radioterapię. Leczenie wielu chorób niezakaźnych wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin medycyny, co pozwala na holistyczne podejście do pacjenta i skuteczniejszą terapię.

Edukowanie społeczeństwa na temat ryzyka związanego z chorobami niezakaźnymi oraz promowanie zdrowego stylu życia są kluczem do zmniejszenia liczby nowych przypadków. Działania promocyjne, takie jak kampanie antytytoniowe czy zachęcanie do aktywności fizycznej, mają istotny wpływ na zdrowie publiczne. Wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół czy organizacji społecznych jest nieocenione w procesie leczenia i rehabilitacji pacjentów z chorobami niezakaźnymi.

Źródła:

1. World Health Organization. (2018). Noncommunicable diseases. World Health Organization.
2. Roth, G. A., Abate, D., Abate, K. H., ... & Abay, S. M. (2018). Global, regional, and national age-sex-specific mortality for 282 causes of death in 195 countries and territories, 1980–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet, 392(10159), 1736-1788.
3. Lozano, R., Fullman, N., Abate, D., ... & Abay, S. M. (2018). Measuring progress from 1990 to 2017 and projecting attainment to 2030 of the health-related Sustainable Development Goals for 195 countries and territories: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet, 392(10159), 2091-2138.
4. Yusuf, S., Hawken, S., Ôunpuu, S., ... & Dans, T. (2004). Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case-control study. The Lancet, 364(9438), 937-952.