Dla wielu z nas rozpoznawanie i wyrażanie emocji jest czymś naturalnym, procesem, który odbywa się spontanicznie. Istnieje jednak pewna grupa ludzi, dla których te codzienne czynności stają się prawdziwym wyzwaniem. Aleksytymia stanowi poważną przeszkodę w nawiązywaniu relacji interpersonalnych i codziennym funkcjonowaniu. Poznaj przyczyny i skutki aleksytymii oraz dowiedz się więcej o metodach jej leczenia.
Co to jest aleksytymia?
Aleksytymia to specyficzny stan psychiczny związany z trudnościami w rozpoznawaniu, nazywaniu i wyrażaniu własnych uczuć. Osoby z aleksytymią często opisują swój stan emocjonalny w ogólnikowych terminach, unikając dokładnych opisów czy precyzyjnego nazewnictwa. W efekcie, dla wielu z nich, emocje stają się niejasnymi i trudnymi do zdefiniowania uczuciami.
Niezdolność do okazywania uczuć nie jest jednorodna – może obejmować jedynie niewielkie trudności w nazwaniu konkretnego uczucia, podczas gdy inne osoby mogą nie być w stanie w ogóle rozpoznać i opisać swojego stanu emocjonalnego.
Dla lepszego zrozumienia różnic w nasileniu tego zjawiska można wyróżnić kilka poziomów aleksytymii:
- łagodny – osoba rozpoznaje główne emocje, ale ma trudności z dokładnym ich nazwaniem czy opisaniem,
- umiarkowany – rozpoznawanie emocji jest ograniczone, a ich wyrażanie może być powierzchowne lub nieprecyzyjne,
- zaawansowany – trudności z rozpoznawaniem większości emocji, a ich wyrażanie jest bardzo ograniczone lub niemożliwe.
Typy aleksytymii
Aleksytymia może pojawić się w różnych momentach życia i z różnych przyczyn. Wyróżnia się dwa główne typy:
- aleksytymia pierwotna (rozwojowa) – związana jest z czynnikami rozwojowymi, takimi jak genetyka czy wczesnodziecięce doświadczenia. Osoby z tym typem aleksytymii doświadczają trudności z rozpoznawaniem uczuć przez całe życie.
- aleksytymia wtórna – może rozwijać się w wyniku traumatycznych doświadczeń, takich jak wypadki, doświadczenia wojenne czy przeżyte traumy. W przeciwieństwie do formy pierwotnej aleksytymia wtórna może pojawić się nagle i być odpowiedzią na konkretny czynnik stresujący.
Rozumienie tych podziałów i klasyfikacji pozwala na lepsze zrozumienie i dostosowanie terapii do potrzeb osoby z aleksytymią. Pomaga to również bliskim lepiej wspierać i komunikować się z osobą doświadczającą takich trudności.
Przyczyny aleksytymii
Różnice biologiczne mogą wpłynąć na zdolność jednostki do precyzyjnego rozpoznawania i wyrażania uczuć. Chociaż badania w tej dziedzinie są nadal w toku, istnieją dowody wskazujące na to, że obszary mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie emocji mogą funkcjonować inaczej u osób z aleksytymią.
Środowisko, w którym wychowujemy się i doświadczamy różnych rzeczy, może znacząco wpłynąć na nasze zdolności emocjonalne. Traumatyczne zdarzenia, zwłaszcza te doświadczone we wczesnym dzieciństwie, mogą prowadzić do trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem uczuć. Wychowywanie się w dysfunkcyjnej rodzinie, gdzie uczucia były tłumione lub ignorowane, może również sprzyjać rozwojowi aleksytymii w późniejszym życiu.
Kultura i społeczność, w której żyjemy, również mają istotny wpływ na nasze podejście do emocji. W niektórych kulturach wyrażanie uczuć może być postrzegane jako oznaka słabości, co prowadzi do ich tłumienia i niewłaściwego przetwarzania. W innych społecznościach wartościowanie wyrażania emocji może być bardziej liberalne, ale jednocześnie mogą istnieć specyficzne normy dotyczące tego, jakie uczucia są „akceptowalne". Różnice kulturowe i społeczne mogą wpływać na rozwój aleksytymii u jednostek w różnych społecznościach.
Skutki aleksytymii
Wśród osób z aleksytymią często można zaobserwować współwystępowanie innych chorób psychicznych. Istnieje znaczący związek między aleksytymią a zaburzeniami lękowymi, depresją oraz zaburzeniami osobowości. Osoby z tym stanem mogą mieć trudności z interpretacją swoich uczuć, co może prowadzić do stanów lękowych lub uczuć przygnębienia. Brak zdolności do okazywania uczuć może także stanowić czynnik ryzyka dla rozwinięcia się lub nasilenia innych zaburzeń psychicznych, co podkreśla potrzebę wczesnej identyfikacji i interwencji.
Jednym z najbardziej widocznych skutków aleksytymii są wyzwania w relacjach interpersonalnych. Osoby z aleksytymią często borykają się z problemem zrozumienia uczuć innych ludzi, co może prowadzić do nieporozumień i konfliktów. Mogą być postrzegane jako odległe, niezainteresowane lub nieempatyczne. Bariery komunikacyjne mogą prowadzić do izolacji społecznej i uczucia osamotnienia.
Aleksytymia w codziennym życiu
Wpływ aleksytymii na codzienne życie jest różnorodny i złożony. Osoby z tym stanem mogą napotykać trudności w tak prostych czynnościach, jak podejmowanie decyzji. Bez jasnej świadomości własnych uczuć, wybory, nawet te codzienne, mogą stać się wyzwaniem. Radzenie sobie ze stresem także jest utrudnione, gdy nie jesteśmy w stanie dokładnie zidentyfikować źródła naszego dyskomfortu czy lęku.
Co więcej, pewne codzienne aktywności, takie jak prowadzenie samochodu, mogą być utrudnione z powodu braku zdolności do szybkiego rozpoznawania i reagowania na emocje. Przykładowo jeśli kierowca z aleksytymią nie jest w stanie szybko rozpoznać i przetworzyć uczucia zaskoczenia lub lęku, może to opóźnić jego reakcję na nieprzewidziane sytuacje na drodze.
Leczenie i wsparcie dla osób z aleksytymią
Dla wielu osób cierpiących na aleksytymię terapia indywidualna jest istotnym elementem procesu leczenia. Psychoterapia skupia się na pomocy pacjentom w identyfikacji i nazywaniu uczuć, a także na nauce zdrowych sposobów ich wyrażania. Często stosowane techniki, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, mogą pomóc osobom z aleksytymią w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z emocjami oraz w zrozumieniu ich wpływu na myśli i zachowania.
Grupy wsparcia dla osób z aleksytymią oferują bezpieczne środowisko, w którym uczestnicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami, wyzwaniami i strategiami radzenia sobie. Wspólne sesje mogą przynieść ulgę i zrozumienie, które jest trudne do znalezienia w inny sposób.
Jak pomóc osobie z aleksytymią?
Jeśli masz w swoim otoczeniu osobę cierpiącą na aleksytymię, istnieją konkretne kroki, które możesz podjąć, aby ją wesprzeć. Należą do nich m.in.:
- cierpliwość. Zrozum, że dla osoby z aleksytymią wyrażanie uczuć może być trudne. Bądź cierpliwy i daj jej czas na przetworzenie i wyrażenie emocji,
- komunikacja. Pomóż jej w nazwaniu uczuć. Możesz zadać otwarte pytania, które skłonią ją do refleksji nad tym, co czuje,
- edukacja. Im więcej wiesz o aleksytymii, tym łatwiej ci będzie zrozumieć i wspierać bliską osobę.
Pamiętając o tych wskazówkach, możesz stać się ważnym źródłem wsparcia dla osoby z aleksytymią w jej życiu.
Źródła:
- Taylor, G. J., & Bagby, R. M. (2013). Aleksytymia: Ścieżki do rozpoznawania, zrozumienia i leczenia. Oxford University Press.
- Lumley, M. A., Neely, L. C., & Burger, A. J. (2007). Wpływ aleksytymii na zdrowie psychiczne i fizyczne: Meta-analityczne badanie. Journal of Psychosomatic Research, 63(3), 297-305.
