Somnambulizm – przyczyny, objawy i leczenie sennowłóctwa

Od snów pełnych barw i emocji po skomplikowane czynności wykonywane podczas snu – nasz mózg nie przestaje działać, nawet gdy jesteśmy w głębokim śnie. Jednym z takich fenomenów jest somnambulizm, znany również jako sennowłóctwo. Zdarza się, że podczas snu wstajemy, chodzimy, a nawet wykonujemy codzienne czynności, nie mając o tym pojęcia. Jak to jest możliwe? Czy somnambulizm jest czymś, o co powinniśmy się martwić? Przede wszystkim, jak można go leczyć?

Czym jest somnambulizm?

Somnambulizm, zwany także sennowłóctwem, to zaburzenie snu, które charakteryzuje się epizodami chodzenia lub wykonywania innych czynności podczas snu. Osoba dotknięta tym stanem najczęściej nie pamięta swoich nocnych aktywności. Ciekawym aspektem somnambulizmu jest to, że zazwyczaj występuje podczas głębokich etapów snu, zwanych snem non-REM, które z reguły zdarzają się w pierwszej połowie nocy.

W przeciwieństwie do popularnych przekonań somnambulizm nie dotyczy tylko dzieci. Chociaż jest rzeczywiście częstszy u młodszych osób, szczególnie w wieku od 3 do 7 lat, może występować także u dorosłych. Zgodnie z danymi naukowymi, od 1% do 15% populacji dziecięcej doświadcza epizodów sennowłóctwa. W populacji dorosłych odsetek ten jest znacznie mniejszy i wynosi około 1-2%.

Zasypianie podczas somnambulizmu jest zazwyczaj bezpieczne i nie powoduje długotrwałych problemów. Niemniej jednak istnieją ryzyko i konsekwencje, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Wśród nich znajdują się urazy spowodowane upadkiem lub zderzeniem, a także problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak lęk i depresja, wynikające z obaw o nocne epizody lub strachu przed snem.

Przyczyny somnambulizmu

Wyniki badań sugerują, że somnambulizm może mieć podłoże genetyczne. Zidentyfikowano geny, które mogą zwiększać podatność na sennowłóctwo, a obserwacje wskazują, że stan ten często występuje w rodzinach. Jeśli jedno lub oboje rodziców doświadczali somnambulizmu, istnieje większe prawdopodobieństwo, że ich dziecko także będzie z nim zmagać.

Jednak geny to tylko jedna strona medalu. Czynniki środowiskowe również odgrywają znaczącą rolę w rozwoju sennowłóctwa. Stres jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka. Wysoki poziom stresu może przyczyniać się do wzrostu epizodów somnambulizmu, a niektóre badania sugerują, że traumatyczne wydarzenia mogą również zwiększać ryzyko. Leki, takie jak niektóre leki przeciwlękowe, leki przeciwhistaminowe i leki stosowane do leczenia chorób psychicznych, mogą prowokować epizody sennowłóctwa. Somnambulizm jest często powiązany z innymi zaburzeniami snu, takimi jak bezdech senny, zespół niespokojnych nóg i nocne lęki.

Objawy somnambulizmu

Objawy somnambulizmu są zróżnicowane i mogą obejmować szereg różnych zachowań. 

• Najbardziej oczywistym objawem sennowłóctwa jest chodzenie podczas snu, znane również jako lunatykowanie. Osoby doświadczające somnambulizmu mogą wydawać się półprzytomne lub spojrzeniem skierowane „w dal". Mogą również wykonywać złożone czynności, takie jak ubieranie się, gotowanie, a nawet prowadzenie samochodu, podczas gdy są w głębokim śnie.
• Innym typowym objawem somnambulizmu jest mówienie podczas snu. Mogą to być bełkotliwe słowa lub pełne zdania, które nie mają sensu dla osób postronnych. Co więcej, osoby doświadczające somnambulizmu często nie reagują na próby obudzenia i rzadko pamiętają swoje działania po przebudzeniu.

Somnambulizm może wiązać się z poważnymi konsekwencjami. Może prowadzić do urazów fizycznych, takich jak siniaki lub złamania, wynikające z upadków lub zderzeń podczas chodzenia we śnie. Niska jakość snu jest kolejnym potencjalnym skutkiem, co może prowadzić do chronicznego zmęczenia i problemów z koncentracją w ciągu dnia.

Somnambulizm może wywierać poważny wpływ na zdrowie psychiczne. Obawa przed niekontrolowanym zachowaniem podczas snu może prowadzić do lęku i stresu. Strach przed utratą prywatności lub wstydem związanym z niezrozumiałym zachowaniem może prowadzić do izolacji społecznej i depresji. Podkreśla to znaczenie skutecznego leczenia i wsparcia dla osób doświadczających somnambulizmu.

Leczenie somnambulizmu

Leczenie somnambulizmu zależy od specyficznej sytuacji danej osoby i nasilenia objawów. Często interwencje behawioralne są pierwszym krokiem w leczeniu sennowłóctwa. 

• Terapia poznawczo-behawioralna, która koncentruje się na identyfikacji i zmianie wzorców myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do sennowłóctwa, jest często stosowana. 
• Techniki relaksacyjne, takie jak głębokie oddychanie, medytacja czy ćwiczenia jogi, mogą pomóc w kontroli nad stresem, który jest częstym czynnikiem wywołującym somnambulizm.
• Jeżeli interwencje behawioralne nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lekarz może zasugerować leczenie farmakologiczne. Leki przeciwlękowe, leki sedacyjne i niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą być stosowane w celu zniwelowania epizodów sennowłóctwa. Decyzja o wprowadzeniu leczenia farmakologicznego jest jednak zawsze indywidualna.

Wszystko to jest uzupełnione strategiami, które pomagają tworzyć bezpieczne środowisko do spania. Proste środki, które obudzą daną osobę, gdy zacznie wstawać, mogą być skuteczne w kontroli nad  somnambulizmem i minimalizować potencjalne urazy. Są to m.in.:

• zabezpieczenia drzwi i okien, 
• usuwanie z sypialni ostrych lub niebezpiecznych przedmiotów, 
• użycie dzwonków alarmowych.

Ważne jest zaznaczenie, że w wielu przypadkach leczenie nie jest konieczne. Jeżeli somnambulizm nie wpływa negatywnie na jakość życia osoby dotkniętej tym stanem i nie stwarza ryzyka urazów, lekarz może zasugerować monitorowanie stanu, zamiast jego aktywnego leczenia.

Źródła:

1. American Academy of Sleep Medicine. (2014). The International Classification of Sleep Disorders – Third Edition (ICSD-3). Darien, IL.
2. Bhat, S., & Chokroverty, S. (2017). Sleep Disorders in Neurology: A Practical Approach. Wiley-Blackwell.
3. Bjorvatn, B., & Grønli, J., & Pallesen, S. (2010). Prevalence of different parasomnias in the general population. Sleep Medicine, 11(10), 1031-1034.
4. Espa, F., Ondze, B., Deglise, P., Billiard, M., & Besset, A. (2000). Sleep architecture, slow wave activity, and sleep spindles in adult patients with sleepwalking and sleep terrors. Clinical Neurophysiology, 111(5), 929-939.