Badanie USG (badanie ultrasonograficzne) jest podstawowym i zarazem niezwykle ważnym elementem diagnostyki prenatalnej, pozwalającym monitorować przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników powinno być wykonane co najmniej trzykrotnie – między 11. a 14. tygodniem ciąży, między 18. a 22. oraz między 28. a 32. tygodniem. Co można zobaczyć na obrazie USG w różnych trymestrach ciąży? Jakie wady wykrywa? Czy badanie USG w ciąży jest bezpieczne? Na te oraz wiele innych pytań odpowiadamy w artykule.
Czym jest badanie USG i jakie są jego rodzaje?
Badanie USG w ciąży jest nieinwazyjnym badaniem prenatalnym polegającym na obrazowaniu struktur ciała dziecka przy pomocy fal ultradźwiękowych, czyli fal o bardzo wysokiej częstotliwości, niesłyszalnych dla ludzkiego ucha. Ultradźwięki emitowane przez głowicę aparatu, odbijają się od poszczególnych tkanek płodu i wracają do głowicy, która przetwarza je na widoczny na monitorze obraz. Oczywiście wraz z postępem technologii, badanie USG stało się coraz bardziej precyzyjne i szczegółowe. Obecnie poza USG 2D dysponujemy także USG 3D i 4D. Za ich pomocą możemy nie tylko zbadać dziecko pod kątem ewentualnych wad, ale również zobaczyć grymasy na jego twarzy czy zaciskanie piąstek.
Badanie USG w ciąży wykonuje się zasadniczo na dwa sposoby: przezbrzusznie oraz przezpochwowo (dopochwowo). Dopochwowe badanie USG przeznaczone jest dla wczesnej ciąży. Wykonuje się je przeważnie podczas pierwszej wizyty, na którą pacjentka przychodzi, by potwierdzić stan błogosławiony. Kolejne badania USG wykonuje się już najczęściej przez powłoki brzuszne. Najczęściej, bo dobór metody obrazowania uzależniony jest w dużym stopniu od ułożenia płodu, budowy macicy czy ilości tkanki tłuszczowej na brzuchu. Jak takie przezbrzuszne badanie USG w ciąży wygląda krok po kroku?
Przyszła mama kładzie się na kozetce i odsłania brzuch. Lekarz nakłada na głowicę aparatu specjalny żel ułatwiający przewodzenie ultradźwięków, a następnie przesuwa ją po brzuchu pacjentki w różnych kierunkach, w celu uwidocznienia poszczególnych struktur ciała dziecka.
Kiedy wykonać pierwsze badanie USG w ciąży?
Jak już wspomnieliśmy we wcześniejszej części tego artykułu, pierwsze badanie USG powinno zostać wykonane między 11. a 14. tygodniem ciąży. Najczęściej dzieje się to jednak wcześniej, jeszcze przed 10. tygodniem, gdy pacjentka przychodzi do swojego ginekologia, by potwierdzić ciążę. Trzeba jednak pamiętać, że na tak wczesnym etapie lekarz nie jest jeszcze w stanie zobaczyć zbyt wiele. Poza potwierdzeniem (lub wykluczeniem) ciąży może ocenić jej lokalizację (czy jest wewnątrzmaciczna) oraz określić liczbę pęcherzyków ciążowych (czy jest to ciąża pojedyncza czy mnoga).
Jak się przygotować do badania USG?
Przygotowanie do USG nie jest szczególnie skomplikowane. Przed badaniem warto jednak zastosować się do kilku prostych zaleceń:
- by zabrać ze sobą kartę ciąży oraz wyniki poprzednich badań USG (jeśli były robione);
- by 2-3 dni przed badaniem nie smarować brzucha żadnym kremem/ oliwką;
- by 1-2 dni przed badaniem dobrze nawodnić organizm, wypijając 2-3 litry płynów – aparat lepiej przewodzi ultradźwięki przez nawodnione tkanki;
- by nie wypełniać pęcherza moczowego całkowicie – nowe aparaty ultrasonograficzne już tego nie wymagają.
Kwadrans przed badaniem przyszła mama powinna też udać się na krótki spacer. Pozwoli to rozluźnić mięśnie brzucha i mięśnie dna miednicy, co ułatwi lekarzowi przeprowadzenie badania.
Co można zobaczyć na obrazie USG w różnych trymestrach ciąży?
Badania prenatalne pierwszego trymestru mają zasadniczo dwa cele: ocenić budowę poszczególnych struktur anatomicznych płodu – w tym głowy, serca, nerek, żołądka czy kręgosłupa – oraz oszacować ryzyko wystąpienia wybranych wad genetycznych (zespołu Downa, zespołu Edwardsa, zespołu Patau). W pierwszym trymestrze ciąży, poza badaniem USG, tzw. USG genetycznym, ocenia się również poziomy beta-HCG i białka PAPP-A. Ponadto w trakcie badania USG lekarz wykonuje pomiar kości nosowej oraz przezierność fałdu karkowego (NT) – są to dwa bardzo istotne parametry w ocenie ryzyka genetycznego.
Badania prenatalne drugiego trymestru, tzw. USG połówkowe, pozwalają jeszcze dokładniej przyjrzeć się narządom wewnętrznym dziecka i ocenić ich anatomię. Lekarz dokonuje pomiaru główki, ocenia budowę twarzy, mierzy kończyny, ocenia kręgosłup, narządy wewnętrzne jamy brzusznej oraz klatki piersiowej.
Badania prenatalne (sprawdź koniecznie: https://gyncentrum.pl/badania-prenatalne-nfz/) trzeciego trymestru, choć nierefundowane przez NFZ nawet dla kobiet z tzw. grupy ryzyka, jest badaniem na tyle ważnym, że Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje je jako obowiązkowe. Zacznijmy od tego, że dziecko jest już wtedy większe, a więc wykrywanie wad płodu staje się dużo łatwiejsze. Statystyki potwierdzają zresztą zasadność wykonywania trzeciego badania USG. Okazuje się bowiem, że aż 1/3 wszystkich wad rozwojowych płodu ujawnia się dopiero po 30. tygodniu ciąży, a więc w terminie, kiedy najczęściej badanie to jest przeprowadzane. Co pokazuje USG na tym etapie ciąży?
- hypotrofię płodu,
- niewydolność łożyska,
- wielowodzie,
- małowodzie,
- wodonercze,
- wady jelita,
- wodogłowie,
- powikłania cukrzycy ciążowej i nadciśnienia tętniczego,
- przepuklinę przeponową,
- karłowatość,
- wiele wad serca.
Badanie USG a wykrywanie wad płodu
Żadne badanie USG w ciąży nie jest w stanie wykryć wszystkich możliwych wad, jakie mogą wystąpić u dziecka. Każde z nich stanowi jednak cenne źródło informacji na temat rozwoju płodu i jego dobrostanu. Trymestry ciąży i USG powinny być skorelowane czasowo, ponieważ badania wykonane we właściwych tygodniach, są skutecznym narzędziem w diagnostyce wad rozwojowych na etapie prenatalnym. Dzięki wiedzy, jakiej dostarczają, lekarze mogą lepiej przygotować się na narodziny chorego noworodka, a niekiedy także podjąć leczenie jeszcze przed rozwiązaniem. Wewnątrzmacicznie leczy się już dziś m.in. rozszczepy kręgosłupa i niektóre wady serca.
Czy badanie USG jest bezpieczne dla matki i dziecka?
Bezpieczeństwo badania USG zostało potwierdzone naukowo, mimo to wiele przyszłych mam nie do końca w nie wierzy. Tym bardziej że na temat szkodliwości ultradźwięków krąży – zwłaszcza w internecie – wiele mitów. Niepewność mam i obawa o zdrowie dziecka są całkowicie zrozumiałe. Zawsze warto jednak sięgać po rzetelne źródła.
Fale ultradźwiękowe emitowane przez aparat USG nie mają negatywnego wpływu ani na dziecko, ani na matkę, a badanie może być wykonywane wielokrotnie w trakcie całej ciąży, choć oczywiście nie powinno być przeprowadzane bez potrzeby. Nie możemy również zapominać o korzyściach, jakie płyną z wykonywania badań prenatalnych w ogóle (nie tylko USG), które często przewyższają ewentualne ryzyko.
