Czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna? To pytanie często zadają sobie osoby, których bliscy borykają się z tą trudną do zrozumienia chorobą. Chociaż odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, warto zgłębić temat, aby lepiej zrozumieć tę skomplikowaną kwestię. W tym artykule przyjrzymy się definicji, symptomom i typom choroby dwubiegunowej, zbadamy wpływ genów i środowiska na rozwój choroby, a także omówimy zarządzanie ryzykiem i strategie wsparcia.
Czym jest choroba dwubiegunowa?
Choroba dwubiegunowa, inaczej nazywana maniakalno-depresyjną, to stan psychiczny charakteryzujący się ekstremalnymi zmianami nastroju, energii i aktywności. Zmiany te są znacznie bardziej intensywne niż typowe dla każdego z nas wahania nastroju. Wpływają one na zdolność do wykonywania codziennych zadań, jakość życia, a nawet zdolność do utrzymania relacji z innymi.
Objawy i przebieg choroby dwubiegunowej
Choroba dwubiegunowa manifestuje się poprzez epizody depresji i manii. Epizody te mogą trwać kilka dni, tygodni, a nawet miesięcy, a intensywność objawów może się różnić w zależności od jednostki i typu choroby dwubiegunowej.
- Podczas epizodów depresyjnych osoby z chorobą dwubiegunową mogą doświadczać smutku, apatii, braku energii, trudności z koncentracją, braku zainteresowania i radości z codziennych działań, problemów ze snem i apetytem, a nawet myśli samobójczych.
- Podczas epizodów maniakalnych te same osoby mogą doświadczać euforii, nadmiernej energii, mniejszej potrzeby snu, roztargnienia, szybko zmieniających się myśli, impulsywności i często podejmowania decyzji, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji.
Typy choroby dwubiegunowej
- Choroba dwubiegunowa jest zdiagnozowana jako choroba dwubiegunowa typu I gdy osoba doświadczyła co najmniej jednego epizodu maniakalnego, który może być poprzedzony lub nastąpić po epizodzie hipomaniakalnym, lub depresyjnym.
- Choroba dwubiegunowa typu II jest zdiagnozowana, gdy osoba doświadczyła co najmniej jednego epizodu depresyjnego i co najmniej jednego epizodu hipomaniakalnego, ale nigdy nie miała pełnego epizodu maniakalnego.
W obydwu przypadkach wahania nastroju mogą być na tyle poważne, że mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie osoby i jakość życia. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe do lepszego zrozumienia choroby dwubiegunowej, jej dziedziczenia i leczenia.
Przyczyny choroby dwubiegunowej
Genetyka odgrywa kluczową rolę w występowaniu choroby dwubiegunowej. Badania wykazują, że osoby, które mają krewnego pierwszego stopnia (rodzic, brat, siostra) z diagnozą choroby dwubiegunowej, są o wiele bardziej narażone na jej rozwinięcie. Jednak dziedziczenie nie jest tak proste, jak w przypadku niektórych innych cech genetycznych, ponieważ nie jest związane z pojedynczym genem. Zamiast tego, wiele różnych genów może zwiększać podatność na chorobę.
Naukowcy ciągle badają specyficzne geny, które mogą być zaangażowane w występowanie choroby dwubiegunowej. Choć nie został jeszcze zidentyfikowany żaden konkretny „gen choroby dwubiegunowej", wydaje się, że różne kombinacje genów mogą zwiększać podatność na chorobę. To oznacza, że osoba może dziedziczyć tendencję do choroby dwubiegunowej, a nie chorobę jako taką. Badania na bliźniętach dostarczyły nam najbardziej bezpośrednich dowodów na genetyczną podatność na chorobę dwubiegunową. Wynika z nich, że jeśli jeden z bliźniąt jednojajowych ma chorobę dwubiegunową, drugi bliźniak ma około 70% szans na jej rozwinięcie – znacznie wyższe ryzyko w porównaniu do bliźniąt dwujajowych, co sugeruje silny czynnik genetyczny.
Chociaż genetyka jest istotnym elementem, nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na rozwój choroby dwubiegunowej. Środowisko i czynniki zewnętrzne, takie jak stres, traumy i narkotyki, mogą wywołać chorobę u osób genetycznie podatnych. Te czynniki mogą także wpływać na to kiedy choroba się pojawi i jak się przebiega.
Czynniki ryzyka dla osób z rodzinną historią choroby dwubiegunowej
Dla osób, które mają krewnego pierwszego stopnia z diagnozą choroby dwubiegunowej, ryzyko rozwoju choroby jest wyższe. Warto jednak zauważyć, że większość ludzi z rodzinną historią choroby dwubiegunowej nie rozwinie tego zaburzenia. Czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko, obejmują doświadczenie traumatycznego wydarzenia, stosowanie substancji psychoaktywnych oraz posiadanie innych schorzeń psychicznych, takich jak depresja czy lęk.
Pomimo genetycznej podatności na chorobę dwubiegunową, istnieje też szansa na rozwinięcie tej choroby dla osób bez rodzinnego wywiadu. W rzeczywistości, wiele osób z chorobą dwubiegunową nie ma rodzinnego wywiadu tego zaburzenia. Czynniki środowiskowe, takie jak stres, traumy, nadużywanie substancji, a nawet pora roku, mogą wywoływać objawy choroby dwubiegunowej u osób genetycznie podatnych.
Chociaż nie możemy kontrolować naszego dziedzictwa genetycznego, istnieją pewne czynniki ryzyka, które można zminimalizować.
Ryzyko wystąpienia choroby dwubiegunowej może zwiększyć m.in.:
- nadużywanie alkoholu i narkotyków,
- brak snu,
- stres,
- nieleczona depresja lub lęk.
Dbając o zdrowie psychiczne, utrzymanie zdrowego stylu życia i skorzystanie z profesjonalnej pomocy, kiedy to konieczne, można zredukować ryzyko.
Wsparcie dla osób z rodzinnym ryzykiem choroby dwubiegunowej
Wczesne rozpoznanie choroby dwubiegunowej może znacząco wpłynąć na jakość życia, przyspieszając dostęp do odpowiednich form terapii i wsparcia. Regularne monitorowanie objawów, takich jak zmiany nastroju, poziomu energii, jakości snu i apetytu, jest kluczowe. Zazwyczaj w tym celu używa się specjalistycznych kwestionariuszy i narzędzi diagnostycznych.
Osoby z rodzinnym ryzykiem choroby dwubiegunowej mogą skorzystać z różnych form wsparcia. Grupy wsparcia, terapia indywidualna, poradnictwo dla rodzin i różnego rodzaju szkolenia mogą pomóc w lepszym zrozumieniu choroby i radzeniu sobie ze stresem.
- Poradnictwo genetyczne może być pomocne dla osób z rodzinnym ryzykiem choroby dwubiegunowej. Może pomóc zrozumieć, jakie są ryzyka i jak je można zarządzać.
- Terapia, zarówno farmakologiczna, jak i psychologiczna, jest kluczowym elementem leczenia choroby dwubiegunowej. Indywidualnie dostosowany plan terapii może skutecznie pomóc zarządzać objawami.
- Dbałość o zdrowy styl życia, w tym regularna aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie, odpowiednia ilość snu i unikanie substancji psychoaktywnych, może pomóc zarządzać objawami choroby dwubiegunowej.
- Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, a także kreatywne formy ekspresji, mogą być dodatkowymi narzędziami w walce z chorobą.
Choroba dwubiegunowa to złożone schorzenie, które wynika z kombinacji czynników genetycznych, środowiskowych i biologicznych. Choć badania wskazują na istnienie dziedziczności, to ryzyko rozwoju choroby jest także silnie związane z czynnikami środowiskowymi i stylem życia. Pamiętajmy, że choroba dwubiegunowa to nie wyrok – z odpowiednim wsparciem i zaangażowaniem, osoby z tą chorobą mogą prowadzić pełne i satysfakcjonujące życie.
