Czy wiesz, że rehabilitacja dzieci i niemowląt może mieć ogromne znaczenie dla ich zdrowia i rozwoju? Dla wielu rodziców to temat niezwykle istotny, ale często pełen pytań i wątpliwości. Postanowiliśmy więc porozmawiać z ekspertami w tej dziedzinie, mgr Pawłem Kaźmierczakiem – specjalistą z zakresu fizjoterapii, certyfikowanym terapeutą metody Vojty oraz Integracji Sensorycznej (SI) oraz mgr Moniką Gmiąt-Piwowar – pedagogiem specjalnym i terapeutą z zakresu SI z Centrum Rehabilitacyjno-Terapeutycznego „RAF-MED”. Zapraszamy do lektury.
1. Co to jest wczesna rehabilitacja niemowląt i dlaczego jest tak ważna?
Wczesna rehabilitacja niemowląt to szereg oddziaływań terapeutycznych, mających na celu przywrócenie prawidłowego rozwoju psychoruchowego, wyeliminowanie ewentualnych zaburzeń rozwoju. Układ nerwowy niemowląt cały czas intensywnie się rozwija, jest w stanie tworzyć nowe połączenia neuronalne, zmieniać swoją strukturę – nazywamy to plastycznością mózgu. Im młodsze dziecko, tym ta plastyczność jest większa, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoczęcie działań terapeutycznych.
2. Jakie są najczęstsze sygnały wskazujące na potrzebę wczesnej rehabilitacji u niemowląt?
Bardzo ważna jest wczesna ocena rozwoju ruchowego dziecka, ponieważ opóźniony lub przyspieszony rozwój ruchowy może wpłynąć na trudności z prawidłową dystrybucją napięcia mięśniowego. Wczesna konsultacja fizjoterapeutyczna może wykluczyć bądź potwierdzić nieprawidłowości związane z prawidłowym rozwojem dziecka. Przede wszystkim należy stwierdzić czy rozwój dziecka w danej grupie wiekowej odpowiada kryteriom rozwoju fizjologicznego.
Pod kątem Integracji Sensorycznej (SI) najczęstszym sygnałem są trudności z karmieniem – problem ze ssaniem, silne ulewanie, także trudności w pielęgnacji małego dziecka – niechęć do kąpieli, przebierania czy zmiany pieluchy. Należy również zwrócić uwagę na częsty płacz i trudności z uspokojeniem dziecka lub odwrotnie – nadmiernym spokojem czy brakiem zainteresowania światem zewnętrznym. Opóźniony rozwój mowy może również świadczyć o zaburzonym rozwoju fizjologicznym.
3. Jakie problemy zdrowotne i rozwojowe mogą być usprawniane za pomocą terapii Integracji Sensorycznej?
Terapia integracji sensorycznej skierowana jest dla dzieci, które m.in. wykazują nadmierną wrażliwość na światło, dźwięki, dotyk, mają trudności z koncentracją uwagi, trudno im się wyciszyć, utrzymanie równowagi stanowi dla nich wyzwanie. Zalecana jest również w przypadku dyspraksji, spektrum autyzmu, ADHD, zespołu Downa – wszędzie tam, gdzie dziecko ma trudności z odbieraniem i/lub przetwarzaniem bodźców.
4. Jakie są cele terapii u niemowląt i dzieci? Jakie efekty można osiągnąć z ich wykorzystaniem?
Przede wszystkim celem terapii jest określenie norm u dziecka odpowiednich do jego wieku, a następnie dopasowanie odpowiedniej terapii w celu uzyskania jak najlepszego efektu pracy. Celem terapii integracji sensorycznej jest normalizacja odbierania i przetwarzania przez układ nerwowy docierających do niego bodźców. Skutkuje to lepszą samoregulacją, koncentracją uwagi, poprawą równowagi, planowania ruchowego, a także większą otwartością dziecka i poprawą jego samooceny.
5. Czy istnieją jakieś różnice w podejściu do rehabilitacji u niemowląt a rehabilitacji starszych dzieci?
Każdy etap rozwojowy wiąże się z odmiennymi wyzwaniami. Zupełnie inaczej pracuje się z niemowlętami, których mobilność jest jeszcze znacznie ograniczona, a inaczej z dziećmi, które zaczynają raczkować, chodzić, jeszcze inaczej z dziećmi chodzącymi. Rozwój emocjonalny i psychospołeczny dziecka również ma znaczenie – inne podejście będzie do malucha, którego centrum wszechświata jest jeszcze rodzic, a inne do dziecka starszego, które mówi, nawiązuje werbalny kontakt z terapeutą.
W tym drugim przypadku zdecydowanie łatwiej przekazać instrukcję dziecku, choć samo ćwiczenie wymaga od terapeuty niejednokrotnie wyobraźni – laska gimnastyczna często zamienia się w miecz, drabinki stają się drabiną strażacką, a bosu jest skorupą wielkiego żółwia. Z kolei terapia niemowląt często wiąże się z odpornością na płacz – przyjmowanie nowych, prawidłowych pozycji bywa dla dziecka niekomfortowe, a ma ono tylko jedną metodę wyrażania niezadowolenia.
6. Jakie są najważniejsze metody i techniki stosowane w rehabilitacji niemowląt i dzieci?
Najważniejsza jest trafna i wczesna diagnoza, a dopiero później odpowiednio opracowany plan terapii. Jedną z najbardziej efektywnych terapii jest metoda Vojty oraz NDT Bobath, jednak należy też pamiętać o kompleksowej rehabilitacji angażującą wielu specjalistów, w tym fizjoterapeuty, logopedy, pedagoga specjalnego oraz psychologa. Ponadto ważna jest kontrola dziecka u lekarza specjalisty z zakresu neurologii dziecięcej oraz rehabilitacji.
7. Czy rodzice mogą pomagać w rehabilitacji swoich dzieci w domu? Jeśli tak, to jak?
Rodzice powinni wspomóc terapie dziecka w domu – terapia jest najbardziej skuteczna tylko wtedy kiedy jest kompleksowa. Ważną rolę odgrywa tutaj także profilaktyka. Dziecko przebywa na rehabilitacji w ciągu tygodnia kilka godzin, dlatego też bardzo ważne jest to, co dzieje się z dzieckiem w pozostałym czasie. Ważna jest edukacja rodziców, a także nauka podstawowych ćwiczeń, które mogą być stosowane w domu.
Terapeuci pokazują rodzicom nie tylko ćwiczenia, które można wykonywać w warunkach domowych, ale również sposoby pielęgnacji niemowląt, które wspierają prawidłowy rozwój dziecka. Właściwy sposób podnoszenia, przebierania, przewijania niemowlaka również mogą wspomóc proces terapeutyczny.
U podstaw całego rozwoju dziecka leżą trzy bazowe układy sensoryczne – proprioceptywny (dający informację o położeniu poszczególnych części ciała), przedsionkowy (pozwalający na utrzymanie równowagi) oraz dotykowy. Rodzice mają ogromne pole do popisu, jeśli chodzi o stymulację tychże układów sensorycznych – masaże, wykorzystanie różnych fakturowo zabawek, kołysanie malucha pozytywnie wpływają na jego rozwój.
8. Jakie są najczęstsze błędy popełniane przez rodziców w trakcie rehabilitacji swoich dzieci, i jak można ich uniknąć?
Wychodzimy z założenia, że każdy rodzic chce dla swojego dziecka jak najlepiej – nie zawsze jednak wie, jak to „najlepiej” powinno wyglądać. Niedociągnięcia wynikają najczęściej z nieświadomości, braku odpowiedniego pokierowania, a nie złej woli. Wśród najczęstszych błędów popełnianych przez rodziców, spotykamy nieprawidłowości w pielęgnacji – podczas podnoszenia niemowląt, przebierania. Dużym wyzwaniem emocjonalnym dla opiekunów jest niewątpliwie pojawiający się płacz – zdarza się, że rodzice przerywają ćwiczenia domowe, albo, co gorsza, całkowicie rezygnują z rehabilitacji, ponieważ szloch malucha jest dla nich zbyt dużym stresem.
Zdarza się, że rodzice mają nierealne oczekiwania – liczą na to, że ćwiczenia w placówce „załatwią sprawę”, nie stosują się do zaleceń i nie kontynuują terapii w domu. W takich sytuacjach często pojawia się niezrozumienie i żal, że efekty są mniejsze, przychodzą wolniej. Bywa i tak, że rodzice zapominają o terapii, pojawiają się na zajęciach sporadycznie, nierzadko spóźnieni – nie można wówczas oczekiwać spektakularnych efektów. Jednym z najczęstszych błędów rodziców jest również strach przed samodzielnością dziecka – często nieuświadomiony, wynikający z chęci chronienia malucha. Musimy pamiętać, że dzieci uczą się i rozwijają poprzez doświadczanie – naszym zadaniem, jako terapeutów, ale i zadaniem rodziców, jest im to doświadczanie umożliwiać.
Jak tych błędów unikać? Pytając, rozmawiając. Jeśli rodzic ma jakiekolwiek wątpliwości, warto rozwiać je w kontakcie ze specjalistą. Często wystarczy niewielka korekta w sposobie pielęgnacji malucha, mała podpowiedź w sposobie organizowania bezpiecznej, a jednocześnie stymulującej rozwój przestrzeni, albo emocjonalne wsparcie i zapewnienie o prawidłowości podejmowanych przez rodzica działań.
9. Jakie jest znaczenie kontynuacji terapii w przypadku dzieci? Czy rehabilitacja jest procesem długotrwałym?
Jednym z najczęstszych pytań, jakie zadają nam opiekunowie, jest – jak długo potrwa rehabilitacja? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Każde dziecko jest inne, dużo zależy od indywidualnych predyspozycji. Rehabilitacja jest procesem, w wielu przypadkach długotrwałym, bywa, że trwającym całe życie. W przypadku niepełnosprawności, sprzężenia schorzeń, kontynuacja terapii jest kluczowa – pozwala na utrzymanie dotychczas osiągniętej sprawności, utrwala prawidłowe wzorce ruchowe, hamuje ewentualne zmiany degeneracyjne.
10. Na koniec, czy możesz udzielić kilku praktycznych porad dla rodziców, którzy zastanawiają się nad rozpoczęciem rehabilitacji swojego dziecka?
- Po pierwsze – ufajcie swojej intuicji. Spędzacie z dzieckiem najwięcej czasu, jesteście najlepszymi obserwatorami jego rozwoju. Jeśli czujecie, że wasze dziecko ma trudności, zauważyliście niepokojące sygnały, nie bójcie się pytać, szukajcie rozwiązań.
- Po drugie – nie bójcie się terapeutów. Nie jesteśmy po to, żeby oceniać wasze kompetencje rodzicielskie, ale po to, żeby wam pomóc. Pytajcie o wszystko, co was niepokoi, poproście o instruktaż prawidłowego podnoszenia, czy pielęgnacji – czasami drobne zmiany robią wielką różnicę.
- Po trzecie i najważniejsze – nie czekajcie. Zdarza się, że słyszycie od rodziny, znajomych, czasami nawet lekarzy, żeby dać dziecku jeszcze czas, że wyrośnie, że przesadzacie. Jak już wspomnieliśmy wcześniej – mózg dziecka odznacza się dużą plastycznością, im wcześniej podejmiemy działania terapeutyczne, tym większa szansa na szybsze i trwalsze efekty.
Dziękujemy za rozmowę.
Więcej informacji o mnie znajdziesz na https://raf-med.wixsite.com/raf-med
